Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

25.11.2021

Przymiotnik od nazwy miasta Porto

Dzień dobry,
jak będzie brzmiał przymiotnik od miasta Porto. Np. Marynarz siedział w porcie .....
Z góry dziękuję za odpowiedź

Pytanie jest interesujące. Jednak w języku polskim od nazwy tego portugalskiego miasta Porto nie tworzy się przymiotnika. Taką informację podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN. Marynarz siedział zatem w porcie Porto. Od nazwy Porto nie tworzy się również nazw mieszkańców.

Poradnia

24.11.2021

Ulica czy aleja?

Dobry wieczór,
proszę o poradę w pewnej kwestii. Mam do napisania urzędową odpowiedź do mieszkańca. Pojawiła się u mnie wątpliwość dotycząca nazwy ulicy, ponieważ spotkałam się z różną pisownią. Czy adresując kopertę do mojego adresata powinnam napisać:
1. Jan Nowak
ul. Aleja 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
2. Jan Nowak
ul. Al. 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
3. Jan Nowak
ul. aleja 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
4. Jan Nowak
ul. al. 700-lecia Torunia
87-100 Toruń
Przeczytałam różne opinie i ostatecznie nie wiem czy przez nazwą aleja, Aleja winnam zaadresować kopertę, jak i w treści pisma, napisać przed słowo ul. ? Czy traktując nazwę ulicy jako Aleja 700-lecia Torunia mogę przed tym dodać skrót ul. Aleja 700-lecia Torunia. Czy jest to już błąd językowy? Czy wręcz odwrotnie, podając nazwę ulicy, zawsze należy taki skrót użyć? Czy dopuszczalne są obie formy?
Dodam, że dotychczas spotkałam adresowanie kopert w tak różnorodny sposób. Chciałabym w przyszłości uniknąć błędu językowego. I tak dla porównania:
Na tabliczce z nazwą ulicy widnieje napis "Aleje 700-lecia Torunia", w geoportalu zobaczyłam "aleja 700-lecia Torunia", na budynku "Al. 700-lecia". (W załączniku dodałam zdjęcia)
Bardzo Państwa proszę, o rozwianie moich wątpliwości językowych.
Z poważaniem.

Aby rozwiać Pani wątpliwości, najpierw trzeba ustalić, jak brzmi nazwa ulicy: aleja czy aleje? To istotne, ponieważ od tej informacji zależy pisownia.
Jeśli jest to aleja (liczba pojedyncza) to poprawna nazwa ma postać: aleja 700-lecia Torunia, jeśli są to aleje (liczba mnoga) to wówczas będziemy zapisywać: Aleje 700-lecia Torunia.
Skróty mają odpowiednio formę: aleja - al., Aleje - Al. Wybór pełnej lub skróconej formy zapisu należy od Pani. Przy adresowaniu koperty skrót ul. lepiej pominąć i zapisać w postaci skrótowej: al. lub Al.

Poradnia

22.11.2021

Nazwiska kobiet - formy odmężowskie i odojcowskie

Szanowni Państwo,
chciałabym zapytać czy możliwe jest utworzenie formy odmężowskiej i odojcowskiej od nazwiska zakończonego na -ska, -cka?
Dziękuję za pomoc.

Utworzenie formy odmężowskiej lub odojcowskiej od nazwiska zakończonego na -ska, -cka (Kowalski, Nowacki) jest niemożliwe w języku ogólnym. W języku polskim nie tworzy się tego typu form żeńskich od zakończonych w ten sposób nazwisk męskich. Zdarza się, że formy odmężowskie i odojcowskie są tworzone od tego typu nazwisk w gwarach ludowych.

Poradnia

22.11.2021

Grzeczność w e-mailu

Dzień dobry. Mam pytanie dotyczące korespondencji elektronicznej w firmie. Czy jeśli otrzymanego z firmy zewnętrznej e-maila przesyłam dalej kolegom z pracy w treści dodając tylko komentarz np. "Sprawdźcie" , "Zweryfikujcie" czy "Popraw" to czy są to formy poprawne i kulturalne? W firmie panuje raczej luźna atmosfera i wszyscy są ze sobą na "Ty".
Z góry dziękuję za odpowiedź!

Przytoczone formy są gramatycznie poprawne. Polska etykieta językowa zaleca jednak używanie form grzecznościowych w rodzaju "proszę, sprawdźcie". "zweryfikujcie, proszę", "czy możesz poprawić", "proszę Cię, popraw". Luźna atmosfera w zespole nie zwalnia z grzeczności językowej.

Poradnia

22.11.2021

Wielką czy małą literą?

Szanowni Państwo,
oceniam wnioski projektowe składane przez przedsiębiorstwa. Mam wątpliwość, jak powinienem zapisywać słowo "wnioskodawca", którego często używam, pisząc recenzje wniosków. Chodzi o pisanie słowa wielką lub małą literą. Przejrzałem wiele formalnych dokumentów, np. ustawy, wyroki sądów, w których występuje słowo "wnioskodawca" i tam zawsze jest ono pisane małą literą. Jednakże, w tamtym kontekście słowo jest abstrakcyjne i odnosi się do każdego przedsiębiorcy, który może aplikować o dotację. W moim przypadku pisząc w recenzji "wnioskodawca" to słowo odnosi się już do konkretnego przedsiębiorstwa. Czy w takim wypadku powinienem pisać je wielką literą? Dodam, że ja nie widzę potrzeby pisania wielką literą, jednak instytucja sugeruje mi inaczej.
Uprzejmie proszę o poradę.
Pozdrawiam

W opisywanej w pytaniu sytuacji komunikacyjnej możliwe jest użycie zarówno wielkiej, jak i małej litery w zapisie „wnioskodawca”. Zależy to od przyjętej konwencji. Etykieta językowa dopuszcza używanie wielkiej litery ze względów grzecznościowych w sytuacji, gdy słowo wnioskodawca (ale też np. autor, recenzentka itp.) odnosi się do określonego odbiorcy (osoby, przedsiębiorstwa). Zapis wielką literą jest przejawem wyższej kultury komunikacji i podmiotowego traktowania odbiorcy. Zapisu małą literą nie można uznać za błędny, jednak stosowniejszy jest zapis wielką literą.

Poradnia

22.11.2021

Formy zaimków ciebie, siebie, mnie

Dzień dobry,
Poproszę o informacji o poprawności formy siebię, ciebię, mnię z ę w wygłosie. Pamiętam te formy z dzieciństwa i w wymowie je użytkuję. Wygłosową unosowioną samogłoskę wskazują też rosyjskie formy себя, тебя, меня, zakończone „я”. Jak wiadomo w X wieku unosowione e we wszystkich językach słowiańskich zamieniło zależnie od systemu ortografii „ja”, „ia”, „я”.
Pozdrawiam

Pod względem ortograficznym i ortoepicznym formy siebię, ciebię i mnię są niepoprawne, niezgodne z współczesnymi normami języka polskiego. Normy te (jako wzory poprawnej odmiany zaimków) podawane są w słownikach poprawnościowych, słownikach języka polskiego, zasadach wymowy polskiej, a także w naukowych opracowaniach normatywnych. Wydaje się, że doszło tu do pomylenia form zaimków z ich krótszymi odpowiednikami: cię, się, ewentualnie mię.
Formy siebię, ciebię i mnię są niepoprawne i niezgodne nie tylko z normą wzorcową, ale także użytkową języka polskiego. Od dawna jedyne poprawne formy biernika wymienionych zaimków mają postać: siebie, ciebie, mnie. Podaje je Stanisław Szober w Słowniku poprawnej polszczyzny z 1948 roku. Dołączamy link do wersji elektronicznej: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/33626/edition/36190/content
Wystarczy odszukać hasła: JA, TY, SIEBIE i zapoznać się z informacją na temat normy językowej w zakresie ich odmiany i pisowni. Jedyne poprawne formy to: siebie, ciebie, mnie (mię). Oczywiście, tylko takie fomy notuje współczesny Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego (wyd. 2007 r.).
Te same informacje znajdzie Pan w przedwojennym Słowniku ortoepicznym Stanisława Szobera (https://polona.pl/item/slownik-ortoepiczny-jak-mowic-i-pisac-po-polsku,ODU1MTU2MQ/474/#info:metadata) w hasłach: JA, TY, SIEBIE.
Można też sięgnąć także do Gramatyki języka polskiego Onufrego Kopczyńskiego z 1817 r. lub do wcześniejszych prac tego autora. Podajemy link do wersji elektronicznej: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=253423
Na stronach 79-80 widnieje informacja o odmianie zaimków, między innymi o formach: siebie, ciebie, mnie, które są poprawne fonetycznie i ortograficznie.
Żadna z uchwał ortograficznych nie zmieniała postaci omawianych zaimków.

Poradnia

20.11.2021

O użyciu łącznika w zestawieniach

Dzień dobry, chciałabym skorzystać z porady w zakresie użycia łącznika.
Czy w połączeniach neon-reklama, szyld-lustro, głowa-manekin powinny znaleźć się łączniki.
Dziękuję

Zgodnie z zasadami pisowni polskiej zestawienia dwóch rzeczowników zapisujemy z łącznikiem, gdy rzeczowniki te oznaczają równorzędne cechy lub funkcje przedmiotu czy osoby, np. laska-parasol (przedmiot, który jest jednocześnie i laską, i parasolem, pełni równorzędnie te dwie funkcje - laski i parasola), fryzjerka-kosmetyczka (osoba, które wykonuje równocześnie te dwa zawody), podobnie kupno-sprzedaż.
Odpowiadając na Pani pytanie, należałoby zatem w pierwszej kolejności rozstrzygnąć, czy w podanych zestawieniach występują człony równorzędne znaczeniowo, tzn. czy chodzi o urządzenie (przedmiot), które jednocześnie pełni funkcję neonu i reklamy, szyldu i lustra, manekina i głowy.
Druga zasada dopuszcza wyjątkowo użycie łącznika także wtedy, gdy człony zestawienia nie są równorzędne, ale ich kolejność została przestawiona, np. cud-dieta. 
Rozdzielnie, bez łącznika, zapisujemy natomiast zestawienia, które składają się z rzeczowników nierównorzędnych znaczeniowo (drugi rzeczownik dookreśla pierwszy), np. artysta malarz, lekarz internista. 
Podane przez Panią zestawienia nie należą do używanych często. Szczegółowe relacje między znaczeniami rzeczowników, które tworzą te połączenia (zestawienia) są zrozumiałe tylko przez określonych odbiorców. Stąd też trudno nam na przykład  ustalić, czy podane w pytaniu połączenie szyld-lustro jest szyldem o lustrzanej, błyszczącej powierzchni, czy też jest to lustro, które pełni funkcję szyldu. Podobnie, nie możemy mieć pewności co do znaczenia przykładu głowa-manekin (głowa manekina, manekin głowa?).
Tak więc zastosowanie zasady zapisu wymienianych połączeń musi być poprzedzone ustaleniem szczegółowego znaczenia rzeczowników i relacji między nimi (równorzędności bądź nierównorzędności).
Zasady, o których wyżej mowa  (nr 51.1, 51.2, 25) można przeczytać w całości pod linkiem: https://sjp.pwn.pl/zasady/187-51-Pisownia-z-lacznikiem-dwuczlonowych-rzeczownikow-typu-laska-parasol;629542.html oraz https://sjp.pwn.pl/zasady/135-25-Pisownia-zestawien-typu-artysta-malarz;629463.html.

Poradnia