Poradnia

Pytania i odpowiedzi

 

01.03.2021

Aspekt czasownika wychodzić (buty) a dopełnienie

Dzień dobry,
Miałabym takie pytanie: czy aspekt czasownika może się zmieniać przez jego komplementację w inny sposób niż w dopełnieniu bliższym? Na przykład jak w sytuacji: Wychodzić z kina (niedokonany) oraz wychodzić buty (dokonany).
Serdecznie pozdrawiam

Pytanie nie jest jasno sformułowane, ale postaramy się na nie odpowiedzieć. O strukturze zdania decyduje czasownik - jego semantyka i wiążące się z nią właściwości składniowe. A zatem punktem wyjścia jest znaczenie czasownika, to, czy jest on przechodni - nieprzechodni, bo te cechy mają wpływ na pojawienie się w zdaniu dopełnienia dalszego, bliższego lub innych określeń czasownika. Trzeba też dodać, że czasownik tworzy w zdaniu związek główny, a w związkach pobocznych jest z reguły składnikiem nadrzędnym, określanym. Sytuacja, gdy składnik podrzędny - np. dopełnienie - wpływałaby na cechy czasownika nie jest więc z punktu widzenia składni możliwa.
Uwagi te można zobrazować przykładami. I tak np. w parze aspektowej myć (niedokonany) i umyć (dokonany) zestaw określeń jest podobny: myć/ umyć głowę, samochód (to jest związek z dopełnieniem bliższym); myć/ umyć wczoraj, szybko (to jest związek z okolicznikiem). Obecność dopełnienia nie zależy więc od aspektu, czy inaczej - jak wynikałoby z Pani pytania - dopełnienie nie wpływa na aspekt czasownika. Pisałyśmy wyżej, że jest odwrotnie - cechy czasownika wpływają na strukturę składniową zdania, na postać części mowy, które się z nim wiążą. Gdyby szukać zależności między czasownikiem i dopełnieniem, to należałoby wskazywać, że wiąże się ona z tym, czy czasownik jest przechodni czy nieprzechodni - z pierwszym łączyć się będzie dopełnienie bliższe, z drugim dopełnienie dalsze.
Podane przez Panią przykłady, co też warto podkreślić, pokazują różne znaczenia czasownika „wychodzić” - jedno z najczęstszych: wychodzić, czyli opuszczać miejsce (czasownik nieprzechodni i niedokonany) oraz sfrazeologizowane (dziś rzadsze): wychodzić coś, czyli ‘zniszczyć coś w wyniku użytkowania’ (czasownik przechodni i dokonany). Czasownik w drugim znaczeniu jest przechodni i uzupełniany jest dopełnieniem bliższym typu: buty, ubranie itp. O jego aspekcie dokonanym nie decyduje dopełnienie, lecz znaczenie, sposób ujmowania czynności jako zakończonej.

Poradnia

28.02.2021

Czy odmieniać nazwę spółki Koleje Wielkopolskie

Dzień dobry,
Jak poprawnie napisać nazwę firmy w tytule regulaminu (odmieniać czy nie?). Na przykład, czy poprawnie będzie napisać:
Regulamin wynagradzania pracowników Koleje Wielkopolskie Sp. z o. o., czy raczej Regulamin wynagradzania pracowników Kolei Wielkopolskich Sp. z o. o.?
Czy ponadto "spółka" powinna być z małej, czy z dużej litery?

Nazwę firmy w tytule regulaminu - i nie tylko w tytule, lecz we wszystkich tekstach - należy odmieniać. Poprawna wersja zdania brzmi: Regulamin wynagradzania pracowników Kolei Wielkopolskich Sp. z o. o.
Początek skrótu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością można zapisać zarówno wielką, jak i małą literą (Sp. z o. o. lub sp. z o. o.).

Poradnia

25.02.2021

Szczepionka przeciw czy na co?

Dzień dobry,
czy któraś z powyższych form jest nieprawidłowa? Czy też można ich używać zamiennie, niezależnie od tego, czy chcemy powiedzieć o szczepionce przeciw/przeciwko/ na chorobie(-ę) (np. COVID-19), czy też wirusowi(-a) (np. koronawirusa)?
Z wyrazami szacunku

Wielki słownik języka polskiego (dostępny także online: www.wsjp.pl) podaje jako poprawne wszystkie wymieniane przez Pana konstrukcje: szczepionka przeciw/ przeciwko czemu? (grypie, wściekliźnie, koronawirusowi) i szczepionka na co? (grypę, wściekliznę, koronowirus). Trzeba jednak dodać, że pierwsza konstrukcja - szczepionka przeciw/ przeciwko czemu - jest staranniejsza.

Poradnia

25.02.2021

Paranoidować, czyli o używaniu neologizmów

Czy słowo ,,paranoidować" jest poprawne? Spotykałam się z nim wiele razy, jednak nie ma go w słowniku.
Pozdrawiam

Słowa "paranoidować" nie notują ani korpusy języka polskiego, ani zbiory rejestrujące nowe słownictwo (np. Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego, https://nowewyrazy.uw.edu.pl/projekt.html). Przegląd stron internetowych wskazuje, że formy wyrazu „paranoidować” są używane w tekstach internetowych (takich jak blogi czy komentarze) w znaczeniu 'zachowywać się nienormalnie, wpadać w paranoję'. Generalnie przykłady stosowania tego czasownika w tekstach pisanych są dość rzadkie.
Nie ulega wątpliwości, że czasownik „paranoidować” nie jest jeszcze akceptowany w języku ogólnym. Jest to rodzaj neologizmu spełniającego głównie funkcję ekspresywną i jeśli jest czytelny dla odbiorcy, to może być używany w komunikacji potocznej, nieoficjalnej.

Poradnia

24.02.2021

O połączeniach: jestem zainteresowany, jestem zainteresowana

Szanowni Państwo,
chciałbym zapytać, czy wyrażenie "Jestem zainteresowany, czy..." jest poprawne, czy też poprawne jest tylko wyrażenie "Jestem zainteresowany tym, czy...". Z góry dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem

Czasownik "zainteresować" tworzy konstrukcję składniową wymagającą użycia określonych przypadków gramatycznych: zainteresować kogoś, czymś. Podobnie rzecz ma się z utworzonym od tego czasownika wyrazem pochodnym "zainteresowany". W poprawnie zbudowanym zdaniu stosuje się zatem bezpośrednią konstrukcję, np.: Jestem zainteresowany Twoim przyjściem, ofertą biura, kupnem auta, wyjazdem, zgodą na..., możliwością wizyty itp. W zdaniach złożonych podrzędnie można stosować konstrukcję „zainteresowany tym, czy”, w której zachowana jest łączność czasownika z formą narzędnika (tym).
Dodajmy, że poprawne połączenia czasownika „zainteresować”, jak i innych czasowników, można zawsze sprawdzić w słownikach języka polskiego online (np. www.wsjp.pl, hasło: zainteresować lub zainteresowany).

Poradnia

22.02.2021

Pozwalam sobie przesłać... a grzeczność językowa

Dzień dobry,
uprzejmie proszę o informację, czy zdanie „pozwalam sobie przesłać zaproszenie...” wysłane wewnętrznie do członków zarządu firmy, jest właściwe, na miejscu, z zachowaniem należnej atencji czy raczej nie na miejscu. Dodam, że wysyła sekretarka do przełożonych najwyższego szczebla.
Dziękuję i pozdrawiam

Czasowniki: pozwolić sobie, pozwalać sobie pełnią funkcję zwrotu grzecznościowego oznaczającego 'niech mi będzie wolno'. Użycie sformułowania „pozwalam sobie przesłać zaproszenie...” jest zgodne z zasadami etykiety językowej i służy wyrażeniu należnego szacunku odbiorcy komunikatu. W odpowiedni sposób sygnalizuje nierównorzędne relacje służbowe, które Pani opisuje.

Poradnia

22.02.2021

O używaniu nazwy II Rzeczypospolita

Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o wyjaśnienie moich wątpliwości, czy w tekstach naukowych i popularnonaukowych można pisać: II Rzeczypospolitej?
Zasadniczo wydaje mi się, że nie było takiego państwa - to są nazwy potoczne: II RP, a nazwa właściwa to Rzeczpospolita Polska, podobnie nie ma państwa III RP. Jeśli już odmieniać, to chyba określenie "Rzeczypospolitej" jest bardziej uroczyste i powinno się stosować w oficjalnych dokumentach, przemówieniach, a w tekstach naukowych, popularnonaukowych - Rzeczpospolitej. Czy mam rację?
Z uszanowaniem

II (Druga) Rzeczpospolita, podobnie jak I (Pierwsza) Rzeczpospolita to nazwy nieoficjalne nazywające państwo polskie i - co ważne - podkreślające jego ciągłość. Warto zaznaczyć, że w takiej funkcji nazwy te wymieniane są w preambule do Konstytucji RP z 1997, trudno je więc uznać za potoczne. Występują często zarówno w pracach naukowych, jak i popularnonaukowych.
Jeśli chodzi o odmianę, możliwie są obie formy: Rzeczpospolitej i Rzeczypospolitej (w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej), w liczbie mnogiej - Rzeczypospolite, Rzeczpospolite itp. Pełną odmianę w liczbie pojedynczej i mnogiej znaleźć można w Wielkim słowniku języka polskiego online: www.wsjp.pl.
Na zasadzie analogii powstały nazwy III, IV RP, które w zamierzeniu twórców wyznaczają pewne etapy rozwoju państwa po 1989 roku. Nazwy te mają charakter publicystyczny, w istocie bardziej potoczny. Oczywiście oficjalna nazwa Polski to Rzeczpospolita Polska.

Poradnia