Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Słownictwo

31.12.2021

Automacja i automatyzacja

Szanowne Panie,
chciałem poradzić się Pań odnośnie dwóch słów: automacja i automatyzacja. Pytanie moje jest takie, czy te słowa można traktować jako synonimy? Jaka jest zasadnicza różnica pomiędzy tymi pojęciami i w jakim kontekście należy zestawiać każdy z terminów?
Czy poprawne byłoby stwierdzenie, że automacja dotyczyć może zadań, procesów, pracy, a automatyzacja - ludzi, pracowników, siły roboczej?
Dziękuję za odpowiedź i pomoc.

Słowa automacja i automatyzacja można traktować jako synonimy tylko w pewnym zakresie: gdy odnoszone są do zastosowania urządzeń automatycznych w procesach produkcyjnych. Współczesne słowniki języka polskiego (te, do których mamy dostęp w dobie pandemii) nie notują rzeczownika automacja, natomiast nieco starszy słownik języka polskiego (z połowy XX wieku) pod redakcją Witolda Doroszewskiego podaje takie hasło, ale nie uwzględnia jego znaczenia. Odsyła jedynie do haseł automatyka, automatyzacja.
Z kolei rzeczownik automatyzacja notowany jest w Wielkim słowniku języka polskiego dostępnym w wersji online w dwóch znaczeniach: 1. zastąpienie pracy człowieka pracą maszyną, 2. mechanizm polegający na reagowaniu przez człowieka na określone rzeczy w sposób pozbawiony namysłu, lecz w zgodności z wcześniejszymi sposobami działania w podobnych sytuacjach (www.wsjp.pl).
Również przegląd korpusów języka polskiego nie pokazuje utrwalonych połączeń ze słowem automacja i automatyzacja w znaczeniach, które Pan proponuje. Być może słowo automacja występuje w tekstach specjalistycznych i w takich kontekstach następuje uściślenie jego znaczenia.
Należy też zwrócić uwagę, że połączenia typu automatyzacja zasobów ludzkich, ludzi, siły roboczej nie są możliwe, chyba że chodziłoby o celowe, deprecjonujące uprzedmiotowienie ludzi.

Poradnia

31.12.2021

Potrzebować z dopełniaczem czy biernikiem?

Szanowni Państwo,
mam ogromną prośbę o pomoc. Spać po nocach nie mogę bo nie wiem, w którym przypadku powinnam zastosować rzeczownik oferta w pytaniu: Potrzebujesz oferty/ofertę? Dopełniacz czy biernik?
Z góry dziękuję.

Czasownik potrzebować łączy się z dopełniaczem - potrzebować czego? Poprawną konstrukcję ma więc zdanie: Potrzebujesz ofert?
Warto dodać, że na tego typu pytania można znaleźć odpowiedź w internetowym słowniku języka polskiego: wsjp.pl. Na stronie hasła "potrzebować", w zakładce Składnia, znajduje się informacja o użyciu przypadka: https://wsjp.pl/index.php?id_hasla=38673&id_znaczenia=4499712&l=21&ind=0

Poradnia

30.12.2021

Czy przysłowiowy jest pleonazmem?

Dzień dobry! Czy wyraz "przysłowiowy" jest poprawny, czy jest tylko bezsensownie utworzonym tworem językowym? Słyszałem, że jest to pleonazm, albowiem gdy nawiązujemy do przysłowia, nie musimy dodawać przymiotnika, który ma to potwierdzać.
Z poważaniem.

Z całą pewnością nie można się zgodzić z opinią, że przymiotnik przysłowiowy jest bezsensownym tworem. Nie zawsze też jego użycie jest niepoprawne. Zacznijmy od znaczenia przymiotnika. Słownik języka polskiego PWN (https://sjp.pwn.pl/sjp/przysłowiowy;2512575) podaje, że przysłowiowy to:
1. `dotyczący przysłowia`,
2. `powszechnie znany`.
Rozbudowane znaczenia oraz przykłady użycia przymiotnika przysłowiowy podaje Wielki słownik języka polskiego PAN (https://www.wsjp.pl/index.php?szukaj=przys%C5%82owiowy&pwh=0); zachęcamy do przestudiowania wszystkich przykładów, a tutaj przytaczamy jedynie skrót:
1. `przypominający swą formą przysłowie` (np. przysłowiowy zwrot, przysłowiowe zdanie)
2. `używane dla wskazania wyrazu, który wchodzi w skład jakiegoś przysłowia` (np. przysłowiowy murzyn, który zrobił swoje)
3. `taki, że wszyscy wiedzą, że obiekt, o którym mowa, ma cechę, która jest wskazywana` (np. uchodzi za przysłowiowy wzór uczciwości )
4. `używane w celu zasygnalizowania, że wyraz lub wyrażenie nadrzędne jest składnikiem jakiegoś związku frazeologicznego lub metafory (np. przysłowiowy gwóźdź do trumny)
Generalnie przymiotnik przysłowiowy używany jest wtedy, gdy chcemy zasygnalizować niedosłowność, metaforyczność treści jakiegoś połączenia. Zgodzić się należy, że często jest zbędnym uzupełnieniem związku frazeologicznego, który - co oczywiste - odznacza się niedosłownością treści. W takich sytuacjach rzeczywiście można mówić o pewnej nadmiarowości znaczeniowej. Jest ona odstępstwem od normy frazeologicznej (nieuzasadnioną innowacją rozwijająca utrwalony skład związku frazeologicznego) traktowanym jako błąd, np. postawić przysłowiową kropkę nad i (odbiorca ma świadomość, że nie chodzi o dosłowną kropkę). Na marginesie, skoro już wywołał Pan pleonazm, to warto zastanowić się w tym kontekście nad wyrażeniem z Pana pytania: "utworzonym tworem" (?).
Poprawne są natomiast użycia, w których przymiotnik przysłowiowy stanowi sygnał odniesienia do związku frazeologicznego czy przysłowia, które nie są przywoływane w całości (znaczenie 1. `dotyczący przysłowia`), np. przysłowiowa baba z wozu (baba z wozu koniom lżej), przysłowiowy wróbel na dachu (lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu). Tego rodzaju zastosowanie potwierdzają liczne przykłady notowane w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Przymiotnik przysłowiowy może też wskazywać na symboliczność jakiejś nazwy, pojęcia (znaczenie 2. `powszechnie znany`), np. przysłowiowa mądrość sowy.

Poradnia

30.12.2021

Wykonkludować?

Szanowna Poradnio! Chciałbym się dowiedzieć, czy poprawne jest używanie wyrazu wykonkludować. Moim zdaniem jest to synonim słów takich jak wywnioskować, wykoncypować, wykombinować. Czy mam rację?
Z poważaniem.

Wyraz wykonkludować nie jest notowany w słownikach. Pod względem znaczeniowym jest synonimem wyrazu wywnioskować. Ma nieco inne znaczenie niż czasowniki wykoncypować i wykombinować.
Czasownik wykonkludować należy do grupy słownictwa potencjalnego, które nie funkcjonuje w czynnym zasobie leksykalnym. Tego rodzaju słowa można wytworzyć, posługując się regułami słowotwórstwa.
W wypadku wątpliwości można porównać znaczenia czasowników: konkludować, wnioskować, koncypować i kombinować, podane w słownikach języka polskiego.

Poradnia

26.11.2021

Dostarczyć czego czy co?

Dzień dobry.
Oto zdanie z problematycznym zwrotem: "Biologia inżynieryjna dostarcza bardzo dobre odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób można wykorzystywać rośliny jako żywe materiały budowlane do zabezpieczania grobli i wałów przeciwpowodziowych." Dobre odpowiedzi czy dobrych odpowiedzi?
Będę wdzięczny za odpowiedź

Czasownik dostarczyć, w zależności od znaczenia, wymaga użycia dopełniacza (czego?) lub biernika (co?). Jeśli ma znaczenie 'być źródłem czegoś, dawać', tak jak w przytoczonym zdaniu, wówczas łączy się z rzeczownikiem i towarzyszącymi mu określeniami w dopełniaczu: „dostarcza bardzo dobrych odpowiedzi”.
Niemniej, wydawnictwa poprawnościowe wskazują, że przy podmiocie nieosobowym (biologia inżynieryjna) możliwe jest również użycie biernika: „dostarcza bardzo dobre odpowiedzi”. Zalecają również nienadużywanie słowa „dostarczać" i zastępowanie go bardziej odpowiednim „dawać”.

Poradnia

26.11.2021

O formie pożegnania „pa”

Skąd pochodzi słowo pa? Kiedy zaczęto go używać?

W znaczeniu pożegnania „pa” wywodzi się z języka dzieci, które na początku rozwoju mowy często używają prostych sylab, łatwych do wymówienia (najczęściej z samogłoską „a”). „Pa” łączy się zwykle z gestem machania ręką i jest postrzegany jako konwencjonalny gest grzecznościowy. Trudno wskazać konkretny czas, w którym ta forma upowszechniła się w komunikacji potocznej - najpierw mówionej (nie tylko dzieci), rzadziej nieoficjalnej pisanej (prywatna korespondencja), a obecnie też elektronicznej o charakterze nieoficjalnym (e-mail, SMS).

Poradnia

26.11.2021

Spór o znaczenie słowa "firma"

Szanowne Panie, piszę w sprawie, która nie daje mi spokoju od jakiegoś czasu. Koleżanka studiująca ekonomię z uporem poprawia wszystkich znajomych, gdy używają słowa "firma" mając na myśli konkretne przedsiębiorstwo (zastępując "firmę" właśnie "przedsiębiorstwem"). Słownik Języka Polskiego PWN jako pierwsze znaczenie słowa "firma" podaje «przedsiębiorstwo handlowe, usługowe lub przemysłowe», stąd moje przekonanie, że słów tych można używać zamiennie, szczególnie w luźnych rozmowach niedotyczących ekonomii. Koleżanka jednak kieruje się encyklopedycznym znaczeniem "firmy" wyniesionym ze studiów (https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/firma;3901188.html) twierdząc, że zamienne stosowanie obu pojęć to błąd, bo firma jest wartością niematerialną (logo, marka oraz nazwa). Jak to więc jest z tą "firmą"? Będę bardzo wdzięczny za rozwiązanie naszego "konfliktu" i odpowiedź.
Z wyrazami szacunku

Trudno nam rozstrzygnąć spór, który Państwo toczą, ponieważ odwołują się Państwo do różnych znaczeń wyrazu firma - ogólnego i specjalistycznego. Na te znaczenia wskazuje chociażby Wielki słownik języka polskiego online (wsjp.pl) - firma to: 1. przedsiębiorstwo; jednostka gospodarcza zajmująca się produkcją, sprzedażą lub wykonywaniem jakichś usług, 2. nazwa; zarejestrowana urzędowo nazwa firmy - przedsiębiorstwa, ewentualnie 3. człowiek; człowiek mający dobrą opinię.
Z Pana relacji wynika, że w sporze odnoszą się Państwo do 1. i 2. znaczenia wyrazu. Jeśli rozmowa jest swobodna i nie ma specjalistycznego charakteru, to używanie słowa firma ze znaczeniem 'przedsiębiorstwo' jest w pełni uprawione.

Poradnia