Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Nazwy własne

10.03.2021

Nazwy miejscowości Gródek, Nydek na Zaolziu - odmiana

Szanowni Państwo!
Piszę do Państwa z "Głosu" - Gazety Polaków w Republice Czeskiej w związku z odwiecznym problemem Zaolziaków - chodzi o odmianę nazw miejscowości Gródek i Nydek. Tutaj nikt nie napisze w dopełniaczu "do Gródka/Nydka", wszyscy używają zwyczajowo "Gródku/Nydku" zgodnie z prawidłami czeskiej gramatyki. My w gazecie trzymamy się wersji z -a (zgodnie ze słownikiem i odmianą np. Gródek nad Dunajcem). A może jednak się mylimy i staramy na siłę nawracać Zaolzie?
Nasza czytelniczka napisała (cytujemy fragment):
"Moja rodzina pochodzi z Nydku, a nie z Nydka. I nie zgadzam się z tym, że obie wersje odmiany są poprawne. Poprawna jest tylko forma "z Nydku", "z Gródku", "z Frydku" [...]".
Chcielibyśmy poważnie podejść do problemu, stąd mój mail. Czy mogliby nam Państwo pomóc rozstrzygnąć tę kwestię?
Łączę wyrazy szacunku

Naszym zdaniem czytelniczka gazety słusznie wskazała na czynniki wpływające na wybór końcówki fleksyjnej i odpowiedniej formy dopełniacza podanych nazw miejscowych. Dla nazw miejscowych rodzaju męskiego w dopełniaczu w języku polskim mamy do wyboru dwie końcówki –a lub –u, co poświadcza przytoczona w dalszej części listu odmiana nazwy miejscowej Buk (Buku, Buka), jak i wielu innych.
O odmianie, w tym formie dopełniacza, decyduje nie tylko budowa wyrazu, ale i tradycja, miejscowy zwyczaj językowy (tzw. uzus). Za poprawne należy uznać to, co powszechnie używane w określonym środowisku, zgodne z tradycją, zwłaszcza wielowiekową. Polszczyzna Zaolzia ma charakter regionalny, podlega oddziaływaniu języka czeskiego, w związku z czym interferencje językowe nie są jej obce i mieszczą się w normie użytkowej. Jesteśmy zdania, że w wypadku nazw: Nydek, Gródek i Frydek, położonych na Zaolziu, należy używać form odmiany zgodnych z miejscowym zwyczajem językowym, a więc dopełniacza lp. o postaci: Nydku, Frydku, Gródku. Na marginesie dodamy, że miejscowość Frydek położona w powiecie pszczyńskim (w Polsce) ma również postać dopełniaczu Frydku.

Poradnia

28.02.2021

Czy odmieniać nazwę spółki Koleje Wielkopolskie

Dzień dobry,
Jak poprawnie napisać nazwę firmy w tytule regulaminu (odmieniać czy nie?). Na przykład, czy poprawnie będzie napisać:
Regulamin wynagradzania pracowników Koleje Wielkopolskie Sp. z o. o., czy raczej Regulamin wynagradzania pracowników Kolei Wielkopolskich Sp. z o. o.?
Czy ponadto "spółka" powinna być z małej, czy z dużej litery?

Nazwę firmy w tytule regulaminu - i nie tylko w tytule, lecz we wszystkich tekstach - należy odmieniać. Poprawna wersja zdania brzmi: Regulamin wynagradzania pracowników Kolei Wielkopolskich Sp. z o. o.
Początek skrótu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością można zapisać zarówno wielką, jak i małą literą (Sp. z o. o. lub sp. z o. o.).

Poradnia

22.02.2021

O używaniu nazwy II Rzeczypospolita

Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o wyjaśnienie moich wątpliwości, czy w tekstach naukowych i popularnonaukowych można pisać: II Rzeczypospolitej?
Zasadniczo wydaje mi się, że nie było takiego państwa - to są nazwy potoczne: II RP, a nazwa właściwa to Rzeczpospolita Polska, podobnie nie ma państwa III RP. Jeśli już odmieniać, to chyba określenie "Rzeczypospolitej" jest bardziej uroczyste i powinno się stosować w oficjalnych dokumentach, przemówieniach, a w tekstach naukowych, popularnonaukowych - Rzeczpospolitej. Czy mam rację?
Z uszanowaniem

II (Druga) Rzeczpospolita, podobnie jak I (Pierwsza) Rzeczpospolita to nazwy nieoficjalne nazywające państwo polskie i - co ważne - podkreślające jego ciągłość. Warto zaznaczyć, że w takiej funkcji nazwy te wymieniane są w preambule do Konstytucji RP z 1997, trudno je więc uznać za potoczne. Występują często zarówno w pracach naukowych, jak i popularnonaukowych.
Jeśli chodzi o odmianę, możliwie są obie formy: Rzeczpospolitej i Rzeczypospolitej (w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej), w liczbie mnogiej - Rzeczypospolite, Rzeczpospolite itp. Pełną odmianę w liczbie pojedynczej i mnogiej znaleźć można w Wielkim słowniku języka polskiego online: www.wsjp.pl.
Na zasadzie analogii powstały nazwy III, IV RP, które w zamierzeniu twórców wyznaczają pewne etapy rozwoju państwa po 1989 roku. Nazwy te mają charakter publicystyczny, w istocie bardziej potoczny. Oczywiście oficjalna nazwa Polski to Rzeczpospolita Polska.

Poradnia

22.02.2021

Islandzkie imię Freyja - odmiana

Dzień dobry,
według jakiego paradygmatu odmienić żeńskie imię islandzkie Freyja. Czy Freyji, czy też Freyi?
Będę wdzięczna za odpowiedź.
Pozdrawiam

Islandzkie imię Freyja będzie się odmieniało według wzoru żeńskiego rzeczowników.
Istotna dla ustalenia zapisu końcówki dopełniacza jest forma imienia Freyja (Freja), w której -ja (-yja) występuje po samogłosce (e). Należałoby zastosować analogiczną zasadę ortograficzną, jak przy rzeczownikach pospolitych: jeśli rzeczownik żeński zakończony jest na -ja występujące po samogłosce, to w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku piszemy -i (zasada pisowni nr [21] 7.5., www.sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-ji-i-lub-ii;629325.html).
Zgodnie z tą zasadą zapiszemy więc Freyi, podobnie jak Maryi, alei, epopei, zgrai itp. Ten sam wzór odmiany mają nazwiska zakończone na -ja po samogłosce (np. na -eja), jak Bareja - w dopełniaczu Barei.

Poradnia

05.02.2021

Jak zapisać nazwę kościoła?

Szanowni Państwo,
Drugie z moich pytań dotyczy kwestii pewnego zapisu. Nie wiem bowiem, czy pisać "kościół pw. św. Andrzeja" czy po prostu "kościół św. Andrzeja". Często spotykam się z drugą z wymienionych tu wersji, jednak wydaje mi się, że tak naprawdę jest ona niepoprawna, ponieważ wskazuje, jakby jakiś kościół należał do św. Andrzeja, a tak przecież nie jest. Podobnie rzecz ma się z pomnikami. Czy mamy do czynienia z "pomnikiem Piłsudskiego" czy "pomnikiem upamiętniającym/przedstawiającym Piłsudskiego"?
Będę bardzo wdzięczny za odpowiedź. Z góry dziękuję.

W wypadku nazwy kościoła możliwe są obydwa sposoby pisowni, które Pan podaje, a także ich warianty. Prawidłowe będą zatem zapisy: kościół św. Andrzeja, kościół Świętego Andrzeja, kościół pod wezwaniem Świętego Andrzeja, kościół pw. Świętego Andrzeja. kościół pw. św. Andrzeja. Poprawne zapisy ujmują Zasady pisowni słownictwa religijnego wydane pod redakcją Renaty Przybylskiej i ks. Wiesława Przyczyny.
Nazwy pomników konstruuje się w następujący sposób: pomnik Józefa Piłsudskiego, pomnik Romualda Traugutta, pomnik Mickiewicza. Wydaje się, że wszyscy rozumiemy, że jeśli mamy do czynienia z pomnikiem Piłsudskiego, to oczywiście jest to rzeźba upamiętniająca tę osobę, co wynika z samej definicji wyrazu pomnik - 'rzeźba wzniesiona dla upamiętnienia jakiejś osoby' (wsjp.pl).

Poradnia

03.02.2021

Transkrypcja i odmiana nazwiska Kustuvič

Szanowni Państwo,
w powieści fantastycznej, którą redaguję, pojawia sie nazwisko Kustuvič. Autorka odmienia to Kustuvičia. Według mnie powinnobyć Kustuviča (ponieważ wymowa jest Kustuwicz, Kustuwicza) I czy mogę to zostawić w takiej formie konsekwentnie, czy też powinna być jednak transkrypcja polska, a więc Kustuvicz, Kustuvicza.
Pozdrawiam

Zasady pisowni wskazują na możliwość transkrybowania -ič w nazwiskach słoweńskich jako -icz i odmianę w rodzaju: Mikloszicz - Mikloszicza, Miklosziczowi itd. Zasada dostępna jest w Internecie w Zasadach pisowni na stronach sjp.pwn.pl: https://sjp.pwn.pl/zasady/270-71-5-W-nazwiskach-slowenskich-koncowe-ic;629651.html.
Można też zachować pisownię oryginalną, która podkreśla pochodzenie etniczne autora: https://sjp.pwn.pl/zasady/Spolszczenie;629653.html. Wtedy w odmianie nazwisko będzie mieć formy: (D) Kustuviča, (C) Kustuvičowi, (B) Kustuviča, (N) Kustuvičem, (Msc) Kustuviču.
Ważne jest, by zachować konsekwencję w zapisie nazwiska.

Poradnia

03.02.2021

Odmiana nazwiska dwuczłonowego

Dzień dobry,
mam wątpliwość odnośnie odmiany nazwiska dwuczłonowego "Kowalska-Duda". Czy używając tego nazwiska w zaproszeniu poprawnym będzie: Zapraszam panią Kowalską - Dudę czy Kowalską - Duda?
Z góry dziękuję za odpowiedź!

W polszczyźnie nazwiska kobiet zakończone na -a powinny być zawsze odmieniane. Odmienność dotyczy zarówno nazwisk jednoczłonowych, jak i dwuczłonowych. Poprawna forma nazwiska w zaproszeniu to: Zapraszam panią Kowalską-Dudę, a także Nowicką-Skargę, Dudę-Bogacką, Skargę-Kulę, Jakimę-Pichetę itd.

Poradnia