Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Nazwy własne

17.02.2020

Elzinga i Hogarty - jak odmienić nazwiska?

Dzień dobry,
Jaki zapis jest poprawny (chodzi o odmianę) Metoda Elzinga-Hogarty’ego czy Metoda Elzinga-Hogarty?
Z góry dziękuje za odpowiedź.

W nazwie metody występują dwa nazwiska obcego pochodzenia, co więcej, nazwiska te należą do dwóch różnych osób (mężczyzn), są to: Kenneth G. Elzinga i Thomas F. Hogarty. Reguły gramatyczne języka polskiego nakazują odmianę nazwisk rodzimych i obcych, o ile jest możliwa. Wobec tego nazwa metody powinna zawierać obydwa nazwiska w odpowiedniej formie przypadkowej, czyli: Elzingi-Hogarty'ego (Metoda Elzingi-Hogarty'ego). Dziwny wydaje się zapis, w którym odmienione zostało tylko drugie nazwisko Hogarty'ego - Metoda Elzinga-Hogarty'ego (dlaczego tylko jedno?).
Część prac należących do literatury fachowej z zakresu ekonomii poświadcza, że przyjęło się w nich używać (pod wpływem tekstów anglojęzycznych) nazwy metody z nieodmiennymi formami nazwisk - Metoda Elzinga-Hogarty. Nie jest to zgodne z normami języka polskiego.
Na marginesie, dla porównania przywołamy przykład tego rodzaju nazwy używanej m.in. w pracach z zakresu językoznawstwa. Hipoteza opracowana przez dwóch badaczy o nazwiskach: E. Sapir, B. Whorf nosi nazwę, w której obydwa nazwiska są odmienione - hipoteza Sapira-Whorfa.

Poradnia

10.02.2020

W Murckach czy na Murckach? Nazwy dzielnic z przyimkami

Szanowni Państwo,
mam pytanie odnośnie do poprawnego połączenia przyimka z nazwą dzielnicy. Otóż internetowa poradnia językowa wskazuje, że nazwy dzielnic powinny być połączone z przyimkiem "na" - na Wilanowie, na Ochocie itp. Tymczasem w przypadku dzielnicy Katowic - Murcek - nie znalazłam takiej formy w żadnym z artykułów, które przejrzałam - jest lodowisko w Murckach, kościół w Murckach czy wiadukt w Murckach. Stąd pytanie - czy skoro wśród ludzi upowszechniła się forma "w Murckach", a nie "na Murckach", to właśnie taką można uznać za poprawną? Redaguję tekst o Murckach, w którym naprzemiennie występują obie formy i chciałabym go ujednolić, a nie wiem w którą stronę.
Z góry dziękuję za pomoc.

Rzeczywiście, dobór przyimka „w”, „na” zależy od tego, do jakiej kategorii znaczeniowej przypiszemy daną nazwę własną. Nazwa osiedla zazwyczaj łączy się z przyimkiem „na”, natomiast nazwa miasta (miejscowości) z przyimkiem „w”. Zdarza się, że obecne osiedla były kiedyś odrębnymi miejscowościami, a dopiero później włączone zostały w obręb większego miasta jako jego dzielnice. W takiej sytuacji świadomość wśród mieszkańców pierwotnego statusu obecnej dzielnicy, jej pierwotnej odrębności (samodzielności) wyraża się w stosowaniu przyimka „w”. Obecna dzielnica Katowic - Murcki była odrębnym miastem do połowy lat 70. Tak więc średnie pokolenie stałych mieszkańców dzielnicy doskonale pamięta ten status i odbiera konstrukcję „w Murckach” jako dobrze utrwaloną oraz używa jej do dziś. Nowi mieszkańcy dzielnicy Murcki, ale nie tylko, mogą nie znać tej historycznej odrębności i używać przyimka „na”’. Konstrukcja mieszkam na Murckach, jadę na Murcki jest również obecna, zwłaszcza w komunikacji mówionej; konstrukcja w Murckach wydaje się częstsza, bo pojawia się nie tylko w wypowiedziach mówionych, ale i pisanych.
Nie jest zatem możliwe jednoznaczne rozstrzygnięcie dotyczące użycia przyimka „w”, „na”, gdy chodzi o Murcki, ale też inne dzielnice, które zostały dość późno włączone w obręb Katowic, np. Bogucice, Panewniki (w Bogucicach, rzadko - na Bogucicach). Przed decyzją o wyborze przyimka w redagowanym tekście o Murckach należałoby wziąć m.in. pod uwagę jego tematykę (współczesną/ historyczną), charakter (oficjalny, naukowy, nieoficjalny) oraz wspomniany już uzus, czyli zwyczaj używania danej konstrukcji przez mieszkańców.

Poradnia

02.01.2020

Nazwiska Brdeja, Bareja jak ... szyja

Dzień dobry. Mam problem z nazwiskiem Brdeja. Jak je odmienić? Brdei czy Brdeji ? Będę wdzięczna za odpowiedź.

Nazwiska typu Brdeja, Bareja, Szmaja itp. przyjmują w dopełniaczu formę Brdei, Barei, Szmai. Ich odmiana wzorowana jest na odmianie rzeczowników pospolitych w rodzaju żeńskim, miękkotematowych (szyja, skrzynia, łania itp.).
Pełna odmiana w liczbie pojedynczej przedstawia się następująco:
M. Brdeja, D. Brdei, C. Brdei, B. Brdeję, N. Brdeją, Ms. Brdei.
W wypadku nazwisk zakończonych na -a odmianie podlegają zarówno nazwiska kobiet, jak i mężczyzn (np. w dopełniaczu: Iwony Barei, Karola Barei).

Poradnia

30.12.2019

Nazwa miejscowa Święciechowa. Mieszkam w...?

Szanowni Państwo,
czy o mieście Święciechowa mówimy "w Święciechowej" jako że to rodzaj żeński, czy "w Święciechowie" jako i Częstochowa "w Częstochowie"?
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie.

W języku polskim nazwy miejscowe zakończone na -owa odmieniają się według wzoru przymiotnikowego (np. Limanowa, Limanowej, Limanową) albo rzeczownikowego (np. Włoszczowa, Wloszczowy, Włoszczowie; Częstochowa, Częstochowy, Częstochowie). Typ odmiany złączony jest z budową nazwy i jej historycznym rozwojem. Współcześnie równie ważny jest zwyczaj społeczny (uzus), który wpływa na sposób odmiany nazwy (zwłaszcza, gdy jest to nazwa małej miejscowości, wsi).
Nazwa wsi wielkopolskiej Święciechowa (dawniej było to miasto) odmienia się według wzoru rzeczownikowego, co potwierdza m.in. Słownik gramatyczny języka polskiego (http://sgjp.pl/leksemy/#1180256/Święciechowa) oraz Urzędowy wykaz nazw miejscowości (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2015.pdf):
M. Święciechowa, D. Święciechowy, C. Święciechowie, B. Święciechowę, N. Święciechową, Ms. Święciechowie.
Formy odmiany rzeczownikowej poświadczone są także w zapisach na stronach urzędowych (Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Święciechowie), lokalnych (Samorządowy Ośrodek Kultury w Święciechowie).

Poradnia

14.12.2019

O Watykance i żywczance

1) Dzień dobry, moje pytanie dotyczy pisowni wyrazu oznaczającego mieszkankę Watykanu. Watykan to miasto - państwo, więc czy możliwa jest pisownia Watykanka oraz watykanka, czy też tylko Watykanka ( mieszkanka państwa)?
2) Dzień dobry, chciałem zapytać o to, jak poprawnie nazwać mieszkankę Żywca. Spodziewam się, że jest to Żywiecczanka, ale nie jestem pewny.
Z góry dziękuję za odpowiedź.

1) Watykan to miasto-państwo i z definicji nie można jednoznacznie określić, którą część należałoby wziąć pod uwagę przy zapisywaniu nazwy mieszkanki (miasto czy państwo). Możemy się w pewnym stopniu posiłkować uzusem (zwyczajem) - wydaje się, że Watykan częściej odbieramy jako państwo, częściej też forma żeńska występuje zapisana wielką literą (Watykanka). Taki też zapis znajdziemy w słowniku języka polskiego w wersji online: Watykanka 'obywatelka Watykanu' (https://sjp.pwn.pl/slowniki/Watykanka.html).
2) Na określenie mieszkanki Żywca funkcjonuje inna nazwa, niż Pan proponuje. Mieszkanka Żywca to żywczanka, a mieszkaniec - żywczanin (nazwy mieszkańców miast zapisujemy małą litera). Poprawne formy mieszkańców tej miejscowości (wraz z odmianą) podaje m.in. Słownik gramatyczny języka polskiego (http://sgjp.pl/leksemy/#1176624/żywczanka).
Przyrostek -ec występujący w nazwie Żywiec pomijamy przy tworzeniu nazwy mieszkańców, podobnie jak np. w nazwie ostrowczanka od nazwy miejscowej Ostrowiec.
Dodajmy też, że mimo istnienia typowych przyrostków, które służą do tworzenia nazw mieszkańców, możliwe są również przyrostki o nieregularnym charakterze. Taka nieregularność wynika z pochodzenia nazw, a także zwyczaju używania określonych form nazw mieszkańców (uzusu językowego).

Poradnia

13.12.2019

Łebki. Wracam z Łebków czy z ...?

Dzień dobry, chciałabym się dowiedzieć, jaka będzie poprawna forma dopełniacza l.poj. nazwy miejscowości: Łebki. Np. Wracam z Łebków czy Łebek? Która z form jest właściwa?

Poprawna forma dopełniacza podanej nazwy miejscowości ma postać Łebków. Na taką formę wskazuje też Urzędowy wykaz nazw miejscowości. Nie jest to jednak dopełniacz liczby pojedynczej, jak Pani pisze, ale liczby mnogiej.
Nazwa miejscowa Łebki odmienia się według wzoru odmiany liczby mnogiej, na co wskazuje postać mianownika oraz innych przypadków: Łebkom, Łebkami, Łebkach.

Poradnia

13.12.2019

Odmiana nazwisk obcych: Goethe, Boehme, Linde

W jaki sposób należy odmienić nazwiska niemieckie w dopełniaczu liczby mnogiej, takie jak Boehme, Goethe, Kameke?

Nazwiska obce włączamy, jeśli to możliwe, w odpowiedni wzór odmiany rzeczowników lub przymiotników. Podstawą jest tutaj budowa nazwiska. Podawane przez Panią nazwiska niemieckie (zakończone na -e) odmieniają się według wzoru deklinacji przymiotnikowej z tym, że narzędnik i miejscownik kończy się na -em. Sposób odmiany jest następujący:
mianownik: Boehme, Goethe, Kameke
dopełniacz: Boehmego, Goethego, Kamekego
celownik: Boehmemu, Goethemu, Kamekemu
biernik: Boehmego, Goethego, Kamekego
narzędnik: Boehmem, Goethem, Kamekem
miejscownik: Boehmem, Goethem, Kamekem
wołacz: Boehme, Goethe, Kameke.

Poradnia