Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Nazwy własne

30.11.2019

Imię Matt - czy ja piszę o Matcie?

Witam. Piszę opowiadanie, w którym jednym z bohaterów jest Matt. Jak odmienia się to słowo przez przypadki? Chodzi mi najbardziej o miejscownik.
Ja używam "Matcie", ale mój kolega mówi, że to błąd i poprawia to na "Matt'cie". Która wersja jest prawidłowa? Może obie? Dzięki z góry za odpowiedź i pozdrawiam.

W takim razie zaczniemy od miejscownika imienia Matt, który w pisowni ma postać Matcie, a w wymowie [Macie]. Odmiana tego imienia wyklucza zastosowanie apostrofu, ponieważ końcowa spółgłoska mianownika [t] jest wymawiana [Mat]. Apostrof stosuje się wówczas, gdy końcowa głoska lub głoski nie są wymawiane: George [Dżordż] - George'a [Dżordża], George'owi itd.
Wracając do imienia Matt, podajemy formy pozostałych przypadków, które są następujące: Matta (dop.), Mattowi (cel.), Matta (bier.), Mattem (narz.), Matcie (miejsc.).

Poradnia

25.11.2019

O nazwisku Przychodzeń

Szanowni Państwo, mam pytanie w związku z nazwiskiem Przychodzeń. Jak poprawnie je odmienić w dopełniaczu? Przychodnia czy Przychodzenia?
Dziękuję za odpowiedź.

Nazwiska z "e" ruchomym sprawiają odmieniającym je pewne problemy. Zazwyczaj w wypadku nazwisk tego typu zakończonych na -eń- poprawne są zarówno formy z zachowanym w odmianie „e”, jak i bez „e”. Samogłoskę "e" zachowuje się zwłaszcza w odmianie nazwisk jednosylabowych, np. Bień - Bienia. W nazwiskach dwu- i więcejsylabowych opuszcza się "e", jeśli dzieje się tak w równobrzmiących rzeczownikach pospolitych, np. Kwiecień - Kwietnia (Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Na wybór formy może mieć wpływ również tradycja rodzinna, czyli sposób odmiany przyjęty w rodzinie nosicieli nazwiska.
Nazwisko Przychodzeń (dla męskiego nosiciela nazwiska) uzyskuje w dopełniaczu i bierniku formę Przychodzenia, w celowniku Przychodzeniowi, narzędniku Przychodzeniem, miejscowniku - (o) Przychodzeniu. Forma dopełniacza bez "e" wydaje się bardzo wątpliwa, z kolei forma Przychodnia jest dopełniaczem od innego nazwiska - Przychodzień (równobrzmiącego z rzeczownikiem przychodzień). Nazwisko Przychodzeń nazywające kobietę nie odmienia się, zachowuje w przypadkach zależnych jedną formę - Przychodzeń.
O odmianie nazwisk, w których występuje „e” ruchome piszemy też na stronie internetowej Poradni, zachęcamy do lektury wpisów: http://www.poradniajezykowa.ajd.czest.pl/?page=3, http://www.poradniajezykowa.ajd.czest.pl/?page=10.

Poradnia

23.11.2019

Nazwiska Stanoch i Dydo w odmianie

Szanowni Państwo,
mam pytanie, jak odmienia się nazwiska „Stanoch” i „Dydo”?

Nazwiska Stanoch i Dydo, o ile są nazwiskami mężczyzn, odmieniają się zgodnie ze wzorem odmiany rzeczowników męskich (Stanoch) i żeńskich (Dydo).
Nazwisko Stanoch odmienia się następująco: mianownik Stanoch, dopełniacz Stanocha, celownik Stanochowi, biernik Stanocha, narzędnik Stanochem, miejscownik Stanochu.
Z kolei Dydo przybiera następujące formy: mianownik Dydo, dopełniacz Dydy, celownik Dydzie, biernik Dydę, narzędnik Dydą, miejscownik Dydzie.

Poradnia

22.11.2019

Mała czy duża litera w nazwach: rondo Kościuszki, plac Biegańskiego?

Dzień dobry,
czy wyrazy aleja, aleje, plac, rondo, będące oficjalną częścią nazwy danej ulicy należy pisać z małej czy dużej litery. W uchwale rady miasta jest zapis:
Rondo u zbiegu ulic 1 Maja, Marii Konopnickiej i Poznańskiej w Szczytnie otrzymuje nazwę: „Rondo im. Waltera Późnego”. W katalogu ulic (TERYT ULIC) jest to wpisane jako: „rondo Rondo im. Waltera Późnego”. Zgodnie z tym co pisze na stronie http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1486:ekspertyzy&catid=58&Itemid=71%20target= wyraz rondo nie jest częścią nazwy, natomiast w uchwale brzmi to jak integralna część nazwy.
Dla przykładu w tekście mowa jest o placu Trzech Krzyży czy też placu Bankowym, gdzie akurat wyraz „plac” jest integralną częścią nazwy, jak i rodzajem miejsca (wg danych zawartych w Krajowym Rejestrze Podziału Terytorialnego Kraju TERYT) i pomimo, iż wyraz ten jest częścią nazwy w artykule zapisywany jest z małej litery. Według mnie jeżeli wyraz aleja, plac, rondo, itp. jest częścią nazwy, to powinno pisać się go z dużej litery, nawet jak będzie to sprzeczne z zasadami językowymi.

Nazwy własne obiektów miejskich mają charakter oficjalny i powinny być zapisywane zgodnie z obowiązującymi zasadami pisowni. Zupełnie wyjątkowo, w wypadku nazw historycznie utrwalonych, mających długą tradycję kulturową, możliwy jest zapis odbiegający od zasad (przykłady wymienione są w ekspertyzie RJP, którą Pan przywołuje w pytaniu, dlatego ich nie powtarzamy). Osobną kwestią jest zapis w dokumentach wytwarzanych przez administrację lokalną czy krajową - zdarzają się w nich, niestety, zapisy błędne.
Warto pamiętać, że w wypadku nazw: aleja i bulwar używanych w liczbie mnogiej stosuje się zapis dużą literą: Aleje Najświętszej Marii Panny (Al. NMP), Aleje Jerozolimskie (Al. Ujazdowskie), Bulwary Dietla.
Zasady zapisu wielowyrazowych nazw obiektów, w których występują na początku nazwy typologiczne (rodzajowe) uściślające, o jaki obiekt chodzi, są jednoznaczne: podaje je ekspertyza RJP, a także „Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami ortografii i interpunkcji” pod redakcją E. Polańskiego. Nazw typu rondo (a także: ulica, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, cmentarz, pałac, zamek, pomnik itp.) nie traktuje się jako części właściwej nazwy własnej i zapisuje się je w związku z tym małą literą.

Poradnia

19.11.2019

Nazwa Białokosz -odmieniać czy nie odmieniać?

Szanowni Państwo,
proszę powiedzieć mi, jak należy prawidłowo odmieniać nazwę miejscowości Białokosz. Powiemy w Białokoszu czy też może w Białymkoszu? Ponieważ jest to zrost, wydaje mi się, że poprawną formą jest ta pierwsza. Z drugiej jednak strony podobieństwo Białegostoku wskazywałoby na drugi wariant.
Mam w nawyku odmienianie wszystkich tego typu nazw. Czy słusznie?

Ma Pan rację, wszystkie rodzime nazwy miejscowe należy odmieniać, zarówno te proste, jak i bardziej skomplikowane.
Nazwa Białokosz ma inny wzór odmiany niż nazwa Białystok, która jest pod względem struktury zrostem. Białokosz, podobnie jak Białobrzeg, pod względem strukturalnym jest złożeniem. Wskazuje na to pochodzenie nazwy miejscowości Białokosz od nazwy jeziora Białkosz, które łączy się z wyrazami "biały" i "kosz". Kosz oznaczał przegrodę z chrustu przy dopływie wody do stawu. Informacje na ten temat podaje słownik "Nazwy miejscowe Polski", t. 1, pod red. K. Rymuta.
Wzór odmiany nazwy miejscowej Białokosz przedstawia się następująco:
M. Białokosz
D. Białokosza
C. Białokoszowi
B. Białokosz
N. Białokoszem
Msc. Białokoszu
Wobec powyższego poprawna forma miejscownika ma postać "w Białokoszu".

Poradnia

04.11.2019

Zapraszamy na ślub i odmieniamy nazwiska

Witam, przygotowuję treść zaproszeń na ślub i mam dwa pytania. Chciałabym się upewnić w kwestii niektórych nazwisk i ich odmiany. Czy dla zwrotu "serdecznie zapraszają" prawidłowa będzie poniższa odmiana (czytałam wywiad z prof. Miodkiem, iż nawet zagraniczne nazwiska należy odmieniać):
1. nazwisko Siudeja: pana Siudeję, panią Siudeję, państwa Siudejów
2. nazwisko angielskie Fletcher: pana Fletchera, panią Fletcher
3. nazwisko Magiera: pana Magierę, panią Magierę, państwa Magierów
4. nazwisko Orzeł: pana Orła, panią Orzeł, państwa Orłów
5. nazwisko Łasica: nazwisko Łasica: pana Łasicę, panią Łasicę, państwa Łasiców
6. nazwisko zagraniczne Klotz: pana Klotza, panią Klotz, państwa Klotzów

Ma Pani rację, nazwiska w języku polskim trzeba odmieniać (o ile nie są nieodmienne ze swej natury), zwłaszcza w sytuacji wręczania imiennego zaproszenia na ślub odmienność jest wymagana.  Nazwiska rodzime oraz nazwiska obcego pochodzenia przybierają odpowiednie formy przypadkowe (biernika liczby pojedynczej bądź mnogiej), które są wyznaczane przez formułę "zapraszają na ślub...". Część nazwisk jest nieodmienna, między innymi nazwiska kobiet zakończone na  spółgłoskę (Rychter, Klotz, Oracz).
Zaproponowane przez Panią formy odmiany są poprawne i jak najbardziej odpowiednie. W tekście Pani zaproszeń nazwiska powinny mieć postać biernika, na przykład: serdecznie zapraszają Oliwię Orzeł, Karola Orła, Zuzannę i Mirosława Orłów.
Warto zwrócić jeszcze uwagę na odmianę nazwiska Orzeł. W tym przypadku można stosować dwa typy odmiany: państwa Orzełów lub Orłów, pana Orzeła  lub Orła - zależy to między innymi od utrwalonego w rodzinie zwyczaju. Forma typu Orzeła pozwala na uniknięcie wymian głoskowych (rz na r), charakterystycznych dla rzeczowników pospolitych i odróżnia formę nazwiska Orzeł od rzeczownika pospolitego orzeł.

Poradnia

04.11.2019

Trakiszki, Prudziszki, Gulbieniszki, Szypliszki. Jedziemy do...?

Dzień dobry, mam kłopot ze znalezieniem normy dla odmiany w dopełniaczu rzeczowników występujących tylko w liczbie mnogiej i będących nazwami własnymi wsi na Suwalszczyźnie: Trakiszki, Prudziszki, Gulbieniszki. Rzeczowniki te albo nie mają końcówki w dopełniaczu albo pojawia się "e" ruchome.
Słownik poprawnej polszczyzny reguluje odmianę tylko niektórych nazw miejscowych w plurale tantum: Suwałki - Suwałk, Szypliszki - Szypliszk, Pudliszki - Pudliszek. Jaka jest natomiast poprawna odmiana mniej znanych wyrazów:Trakiszki, Gulbieniszki, Prudziszki, Burbiszki, Zaboryszki, Ejszeryszki?
W wykazie urzędowym (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2015.pdf) do każdej nazwy jest podana również forma w dopełniaczu, ale we wszystkich wyrazach znalazła się forma z e ruchomym poza jedynie Suwałkami.

Norma językowa dopuszcza dla nazw o podobnej budowie formy dopełniacza zarówno z "e" ruchomym (Pudliszki - Pudliszek), jak i bez (Suwałki - Suwałk). Gdy chodzi o odmianę konkretnej nazwy miejscowej, to istotne znaczenie ma jej struktura, a także zwyczaj społeczny (uzus), czyli utrwalony w danym środowisku sposób odmiany.
Analiza sposobów odmiany przytoczonych nazw miejscowych wskazuje, że nazwy o postaci plurale tantum (mające tylko formy liczby mnogiej), zakończone na -szki, mają z reguły w dopełniaczu "e" ruchome (-szek). Rzadziej używa się końcówki -ów, np. Bartoszki - Bartoszków, Gołuszki - Gołuszków. Zdarza się, że zwyczaj językowy decyduje o tym, która forma jest odpowiednia, np. Groszki - Groszek (warmińsko-mazurskie), Groszki - Groszków (łódzkie). Urzędowy wykaz nazw miejscowości, zawierający końcówki dopełniacza, poświadcza taki właśnie sposób tworzenia formy tego przypadka.
Podobne dane zawiera Słownik gramatyczny języka polskiego (wersja online: sgjp.pl) pod redakcją prof. Zygmunta Saloniego, który dla wymienionych przez Pana nazw miejscowych podaje pełną odmianę, w tym formy dopełniaczy na -szek. Nazwy miejscowe: Trakiszki, Gulbieniszki, Prudziszki, Burbiszki, Zaboryszki, Ejszeryszki mają w dopełniaczu "e" ruchome: Trakiszek, Gulbieniszek, Prudziszek, Burbiszek, Zaboryszek, Ejszeryszek.

Poradnia