Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Odmiana

10.03.2021

Nazwy miejscowości Gródek, Nydek na Zaolziu - odmiana

Szanowni Państwo!
Piszę do Państwa z "Głosu" - Gazety Polaków w Republice Czeskiej w związku z odwiecznym problemem Zaolziaków - chodzi o odmianę nazw miejscowości Gródek i Nydek. Tutaj nikt nie napisze w dopełniaczu "do Gródka/Nydka", wszyscy używają zwyczajowo "Gródku/Nydku" zgodnie z prawidłami czeskiej gramatyki. My w gazecie trzymamy się wersji z -a (zgodnie ze słownikiem i odmianą np. Gródek nad Dunajcem). A może jednak się mylimy i staramy na siłę nawracać Zaolzie?
Nasza czytelniczka napisała (cytujemy fragment):
"Moja rodzina pochodzi z Nydku, a nie z Nydka. I nie zgadzam się z tym, że obie wersje odmiany są poprawne. Poprawna jest tylko forma "z Nydku", "z Gródku", "z Frydku" [...]".
Chcielibyśmy poważnie podejść do problemu, stąd mój mail. Czy mogliby nam Państwo pomóc rozstrzygnąć tę kwestię?
Łączę wyrazy szacunku

Naszym zdaniem czytelniczka gazety słusznie wskazała na czynniki wpływające na wybór końcówki fleksyjnej i odpowiedniej formy dopełniacza podanych nazw miejscowych. Dla nazw miejscowych rodzaju męskiego w dopełniaczu w języku polskim mamy do wyboru dwie końcówki –a lub –u, co poświadcza przytoczona w dalszej części listu odmiana nazwy miejscowej Buk (Buku, Buka), jak i wielu innych.
O odmianie, w tym formie dopełniacza, decyduje nie tylko budowa wyrazu, ale i tradycja, miejscowy zwyczaj językowy (tzw. uzus). Za poprawne należy uznać to, co powszechnie używane w określonym środowisku, zgodne z tradycją, zwłaszcza wielowiekową. Polszczyzna Zaolzia ma charakter regionalny, podlega oddziaływaniu języka czeskiego, w związku z czym interferencje językowe nie są jej obce i mieszczą się w normie użytkowej. Jesteśmy zdania, że w wypadku nazw: Nydek, Gródek i Frydek, położonych na Zaolziu, należy używać form odmiany zgodnych z miejscowym zwyczajem językowym, a więc dopełniacza lp. o postaci: Nydku, Frydku, Gródku. Na marginesie dodamy, że miejscowość Frydek położona w powiecie pszczyńskim (w Polsce) ma również postać dopełniaczu Frydku.

Poradnia

28.02.2021

Czy odmieniać nazwę spółki Koleje Wielkopolskie

Dzień dobry,
Jak poprawnie napisać nazwę firmy w tytule regulaminu (odmieniać czy nie?). Na przykład, czy poprawnie będzie napisać:
Regulamin wynagradzania pracowników Koleje Wielkopolskie Sp. z o. o., czy raczej Regulamin wynagradzania pracowników Kolei Wielkopolskich Sp. z o. o.?
Czy ponadto "spółka" powinna być z małej, czy z dużej litery?

Nazwę firmy w tytule regulaminu - i nie tylko w tytule, lecz we wszystkich tekstach - należy odmieniać. Poprawna wersja zdania brzmi: Regulamin wynagradzania pracowników Kolei Wielkopolskich Sp. z o. o.
Początek skrótu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością można zapisać zarówno wielką, jak i małą literą (Sp. z o. o. lub sp. z o. o.).

Poradnia

22.02.2021

O używaniu nazwy II Rzeczypospolita

Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o wyjaśnienie moich wątpliwości, czy w tekstach naukowych i popularnonaukowych można pisać: II Rzeczypospolitej?
Zasadniczo wydaje mi się, że nie było takiego państwa - to są nazwy potoczne: II RP, a nazwa właściwa to Rzeczpospolita Polska, podobnie nie ma państwa III RP. Jeśli już odmieniać, to chyba określenie "Rzeczypospolitej" jest bardziej uroczyste i powinno się stosować w oficjalnych dokumentach, przemówieniach, a w tekstach naukowych, popularnonaukowych - Rzeczpospolitej. Czy mam rację?
Z uszanowaniem

II (Druga) Rzeczpospolita, podobnie jak I (Pierwsza) Rzeczpospolita to nazwy nieoficjalne nazywające państwo polskie i - co ważne - podkreślające jego ciągłość. Warto zaznaczyć, że w takiej funkcji nazwy te wymieniane są w preambule do Konstytucji RP z 1997, trudno je więc uznać za potoczne. Występują często zarówno w pracach naukowych, jak i popularnonaukowych.
Jeśli chodzi o odmianę, możliwie są obie formy: Rzeczpospolitej i Rzeczypospolitej (w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej), w liczbie mnogiej - Rzeczypospolite, Rzeczpospolite itp. Pełną odmianę w liczbie pojedynczej i mnogiej znaleźć można w Wielkim słowniku języka polskiego online: www.wsjp.pl.
Na zasadzie analogii powstały nazwy III, IV RP, które w zamierzeniu twórców wyznaczają pewne etapy rozwoju państwa po 1989 roku. Nazwy te mają charakter publicystyczny, w istocie bardziej potoczny. Oczywiście oficjalna nazwa Polski to Rzeczpospolita Polska.

Poradnia

22.02.2021

Skróty w połączeniach wyrazowych

Dzień dobry.
Od kilku dni moje myśli mąci treść etykiety jednego z producentów wody mineralnej. U samego dołu głosi ona "Naturalny CO2", co - jak mniemam - w zamyśle producenta ma być odczytywane jako "Naturalny dwutlenek węgla". Wygląda to jednak dość osobliwie i zastanawiam się, czy nie jest błędem językowym (czy w takim przypadku przymiotnik nie powinien korelować rodzajowo ze wzorem chemicznym / skrótem, miast jego pełną nazwą). Byłbym niezmiernie wdzięczny za potwierdzenie lub zaprzeczenie moim domysłom.
Z wyrazami szacunku

Występujące w zdaniu CO2 traktujemy jako skrót. Związki składniowe tworzone przez skróty (a nie skrótowce w rodzaju PKO) nie są dostosowywane do ich postaci fonetycznej (ceodwa) i ewentualnego wzoru odmiany skrótu. W przykładowym połączeniu: długa ul. Powstańców (ul. jest skrótem) – przymiotnik dostosowuje swoją formę gramatyczną do pełnego wyrazu, a nie do skrótu ul. Mówimy zatem długa ulica Powstańców, a nie długi ul Powstańców. Zasada używania skrótów jest następująca: zapisujemy skrót, ale odczytujemy cały wyraz lub połączenie wyrazowe. Związki składniowe są dostosowane do cech gramatycznych pełnej nazwy, którą oznacza skrót (ul. - ulica, r. żeński). Nazwa CO2 jest skrótem nazwy dwutlenek węgla, związki składniowe należy dostosować do rodzaju gramatycznego słowa dwutlenek, czyli użyć zapisu: naturalny CO2 lub powiedzieć: naturalny dwutlenek węgla.

Poradnia

22.02.2021

Islandzkie imię Freyja - odmiana

Dzień dobry,
według jakiego paradygmatu odmienić żeńskie imię islandzkie Freyja. Czy Freyji, czy też Freyi?
Będę wdzięczna za odpowiedź.
Pozdrawiam

Islandzkie imię Freyja będzie się odmieniało według wzoru żeńskiego rzeczowników.
Istotna dla ustalenia zapisu końcówki dopełniacza jest forma imienia Freyja (Freja), w której -ja (-yja) występuje po samogłosce (e). Należałoby zastosować analogiczną zasadę ortograficzną, jak przy rzeczownikach pospolitych: jeśli rzeczownik żeński zakończony jest na -ja występujące po samogłosce, to w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku piszemy -i (zasada pisowni nr [21] 7.5., www.sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-ji-i-lub-ii;629325.html).
Zgodnie z tą zasadą zapiszemy więc Freyi, podobnie jak Maryi, alei, epopei, zgrai itp. Ten sam wzór odmiany mają nazwiska zakończone na -ja po samogłosce (np. na -eja), jak Bareja - w dopełniaczu Barei.

Poradnia

04.02.2021

Larp i ciąg dalszy odmiany...

Dzień dobry,
zwracam się do Państwa z pytaniem o odmianę słowa „larp” w każdym z przypadków. Czy w którymś z nich odmiana „larpu” może być poprawna? Czy, jak było to opisane tutaj: http://www.poradniajezykowa.ujd.edu.pl/post/larp-czy-larpa jedyna forma to „larp” i „larpa”?
Z wyrazami szacunku

Wyraz larp pozostaje nadal w zasobach słownictwa nieoficjalnego, środowiskowego. Aby ustalić poprawną odmianę z jednej strony bierzemy pod uwagę jego przynależność do typu deklinacyjnego rzeczowników męskich nieżywotnych, a z drugiej zwyczaj jego odmiany w tekstach (uzus). Jako rzeczownik męski nieżywotny odmieniał się będzie: w liczbie poj. - (M) larp, (D) larpa, (C) larpowi, (B) larp/larpa, (N) larpem, (Msc) larpie; w liczbie mnogiej - (M) larpy, (D) larpów, (C) larpom, (B) larpy, (N) larpami, (Msc) larpach.
Końcówka -u mogłaby ona ewentualnie wystąpić w dopełniaczu liczby pojedynczej. Współcześnie obserwowana jest pewna rywalizacja końcówki -a oraz -u w nowych rzeczownikach, które włącza się w polskie typy odmiany. I tak np. wyraz blog miał pierwotnie w dopełniaczu końcówkę -a (bloga), która dziś wypierana jest przez -u (blogu). Forma bloga jest używana nadal, ale uzyskuje nacechowanie potoczne.
Jeśli chodzi o larp, to dopełniacz z końcówką -u (larpu) nie jest notowany w dostępnych nam tekstach (zob. Narodowy Korpus Języka Polskiego - nkjp.pl). Zatem należałoby przyjąć, że w uzusie utrwaliła się forma larpa. W bierniku możliwe są formy oboczne, z których jedna jest wzorcowa (larp), druga potoczna (larpa).

Poradnia

03.02.2021

Transkrypcja i odmiana nazwiska Kustuvič

Szanowni Państwo,
w powieści fantastycznej, którą redaguję, pojawia sie nazwisko Kustuvič. Autorka odmienia to Kustuvičia. Według mnie powinnobyć Kustuviča (ponieważ wymowa jest Kustuwicz, Kustuwicza) I czy mogę to zostawić w takiej formie konsekwentnie, czy też powinna być jednak transkrypcja polska, a więc Kustuvicz, Kustuvicza.
Pozdrawiam

Zasady pisowni wskazują na możliwość transkrybowania -ič w nazwiskach słoweńskich jako -icz i odmianę w rodzaju: Mikloszicz - Mikloszicza, Miklosziczowi itd. Zasada dostępna jest w Internecie w Zasadach pisowni na stronach sjp.pwn.pl: https://sjp.pwn.pl/zasady/270-71-5-W-nazwiskach-slowenskich-koncowe-ic;629651.html.
Można też zachować pisownię oryginalną, która podkreśla pochodzenie etniczne autora: https://sjp.pwn.pl/zasady/Spolszczenie;629653.html. Wtedy w odmianie nazwisko będzie mieć formy: (D) Kustuviča, (C) Kustuvičowi, (B) Kustuviča, (N) Kustuvičem, (Msc) Kustuviču.
Ważne jest, by zachować konsekwencję w zapisie nazwiska.

Poradnia