Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Inne

24.04.2019

Orlę, lisię ... - o nazwach młodych zwierząt

Witam! Jeżeli młody lis to lisię, a młody orzeł to orlę, to czy młody gil (gatunek ptaka) to gilę? Pozdrawiam i z góry dziękuję za odpowiedź.

System języka polskiego dysponuje przyrostkiem -ę, który tworzy nazwy istot młodych. Nazwy te można potencjalnie utworzyć od każdego rzeczownika oznaczającego żywą istotę. Częściej używa się tego typu nazw w liczbie mnogiej (z tematem rzeczownika rozszerzonym o -ęta), np. kocięta, szczenięta, prosięta. W efekcie, na skutek przekształceń tematu z -ęta (kocię - kocięta), powstał przyrostek –ątko, który tworzy nazwy istot młodych w liczbie pojedynczej, mające dodatkowe zabarwienie ekspresywne.
Jeśli przełożymy możliwości tkwiące w systemie języka na konkretny przykład „gil”, to można utworzyć następujące formy: „gilę” (l. pojedyncza), „gilęta” (l. mnoga), „gilątko” (l.pojedyncza; ekspresywnie o młodym gilu). Pozostaje jednak pytanie o funkcjonalność tych form, tzn. ich czytelność znaczeniową. Z komunikacyjnego punktu widzenia znacznie korzystniejsze jest użycie formy opisowej „młody gil” niż „gilę”.

Poradnia

24.03.2019

Przysłówek "słono" - stopniowanie

Dzień dobry, mam pytanie, czy przysłówek "słono" można stopniować?

Oczywiście, przysłówek "słono" można stopniować, ponieważ pochodzi od przymiotnika i oznacza jakość stanów, procesów bądź czynności. Przysłówek "słono" stopniuje się w sposób opisowy (analityczny). Ten rodzaj stopniowania wymaga użycia dodatkowego środka leksykalnego (bardziej, najbardziej; mniej, najmniej).
Poprawne formy kolejnych stopni mają postać: bardziej słono (stopień wyższy), najbardziej słono (stopień najwyższy) lub mniej słono (stopień niższy), najmniej słono (stopień najniższy). Podkreślić trzeba, że przysłówka "słono" nie stopniuje się w sposób prosty/regularny.

Poradnia

23.01.2019

Kiedy stosować zapis „do spraw"?

W komunikacie RJP na stronie 50 (http://www.rjp.pan.pl/images/stories/pliki/komunikaty_rjp/komunikat_2005_1_16.pdf) napisano, że formę "Sąd do spraw Służby Cywilnej" należy odrzucić, ponieważ "właściwą przydawkę poprzedza wyrażenie, a taki sposób wyrażenia relacji między rzeczownikiem a jego określeniem nie jest godny rozpowszechniania". Dlaczego taka forma nie jest godna rozpowszechniania? Nawiasem mówiąc, jest już bardzo rozpowszechniona (minister ds., pełnomocnik do spraw, itd.).

W pytaniu przytacza Pani określone połączenie: „Sąd do spraw Służby Cywilnej”, do którego odnosi się komentarz RJP (Rady Języka Polskiego). Warto przeczytać całą odpowiedź (komentarz), z której nie wynika, że Rada nie odrzuciła połączenie „do spraw”. Najogólniej rzecz ujmując, zalecane jest precyzowanie zakresu rzeczownika przy użyciu przydawki (tutaj: Służby Cywilnej), a nie wspomnianym połączeniem. Jeśli nie jest to możliwe – pozostaje „do spraw”, np.: minister spraw zagranicznych (nie: do spraw), ale minister do spraw uchodźców (minister uchodźców nie oddaje właściwej relacji); pełnomocnik osób niepełnosprawnych albo pełnomocnik do spraw osób niepełnosprawnych. A zatem, wątpliwości poprawnościowe może budzić nie tyle samo połączenie „do spraw”, ile jego niewłaściwe użycie relacyjne.

Poradnia

17.01.2019

W setną rocznicę czy w stulecie?

Która forma jest poprawna:
... w setną rocznicę odzyskania niepodległości...
... w stulecie odzyskania niepodległości ...?

Obie podane przez Pana konstrukcje są poprawne, choć ich zakres użycia zależy od tego, do czego się odnoszą. „W setną rocznicę ” łączy się częściej z określoną datą dzienną (np. czyichś urodzin), natomiast „stulecie (czegoś)” może oznaczać święto/ obchody rocznicowe rozciągnięte w czasie (np. na cały rok).

Poradnia

05.11.2018

"Orząc ocean"?

Czy poprawna jest forma "przeorując ocean"?

Od czasowników dokonanych nie tworzymy imiesłowów przysłówkowych współczesnych, zatem "przeorując" nie jest formą poprawną pod względem gramatycznym.
Zastrzeżenia może budzić również poprawność stylistyczna tego połączenia metaforycznego. Gdyby nawet pojawiło się gramatycznie poprawne "orząc ocean", nadal pozostawałoby ono wątpliwe stylistycznie.

Poradnia