Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Odmiana

28.03.2019

Liczba mnoga nazwiska "Sandowicz"

Dzień dobry, przejdę do pytania: jeśli rodzice ucznia nazywają się Sandowicz, to czy imiona i nazwisko rodziców ucznia powinno się zapisać w arkuszu ocen ucznia jako: Joanna, Andrzej Sandowicz czy Joanna, Andrzej Sandowiczowie?
Czy dopuszczalna w użyciu jest forma Państwo Sandowicze?

W przypadku nazwiska osób będących małżeństwem możliwe są dwie formy: Joanna, Andrzej Sandowiczowie lub Joanna, Andrzej Sandowicz.W arkuszu ocen, który ma charakter oficjalny i zawiera określone dane, proponujemy umieścić jako formę bardziej odpowiednią i zgodną ze zwyczajem przestrzeganym w tekstach urzędowych: Joanna, Andrzej Sandowicz.
Forma Sandowicze jest niepoprawna pod względem fleksyjnym. Norma języka ogólnego wymaga użycia końcówki -owie w M. l. mnogiej dla nazwisk typu rzeczownikowego (Sandowiczowie, Karwalowie, Sapiehowie) lub końcówki -y (-i) w nazwiskach typu przymiotnikowego (Kowalscy, Zimni). W języku ogólnym nie używa się końcówki -e w mianowniku l. mnogiej nazwisk.


Poradnia

23.03.2019

Kłopoty z odmianą i pisownią

Dzień dobry! Jestem cudzoziemcem i mam problem z odmianą. Proszę o pomoc i wytłumaczenie uzasadnienia poprawności:
1) Który dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika "żywot" jest poprawny: żywota czy żywotu?
2) Które formy narzędnika liczby mnogiej rzeczowników "wentylator" i "akumulator" są poprawne: wentylatormi czy wentylatorami, akumulatormi czy akumulatorami?
3) Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika "sadz"?
4) Jak piszemy "mało/wydajny": razem czy osobno?

Kolejno odpowiadamy na Pani pytania i wyjaśniamy:
1) jeśli wyraz "żywot" ma znaczenia 'życie, sposób, tryb życia' lub 'istnienie', poprawny jest dopełniacz "żywota" (jest to dopełniacz równy biernikowi); użycie wyrazu z przestarzałym znaczeniem 'opis życia, życiorys' wymaga dopełniacza o postaci "żywotu"
2) poprawne są formy "wentylatorami, akumulatorami"; końcówka -ami jest dominującą i zarazem nowszą końcówką narzędnika liczby mnogiej, a końcówka -mi ma charakter wyjątkowy i jest właściwa tylko niektórym formom (np. liśćmi, nićmi, końmi, sańmi); jeśli pojawia się wątpliwość, czy użyć końcówki -ami czy -mi zawsze lepiej wybrać -ami
3) tutaj nie mamy pewności, o jaki rzeczownik chodzi: czy jest to "sadz", a może "sadza"?
Jeśli jest to "sadz" 'rodzaj skrzyni', to dopełniacz l.mn. ma postać "sadzów" i jest to regularny dopełniacz l.mn. dla rzeczowników rodzaju męskiego. Jeśli to "sadza", to dopełniacz l. mnogiej ma postać "sadzy". Uzasadnienie wynika z przynależności do typu deklinacyjnego i tradycji odmiany tej formy.
4) w tym wypadku formę podaje każdy słownik ortograficzny (mało wydajny; przysłówek piszemy zazwyczaj osobno z imiesłowem przymiotnikowym).
W wypadku problemów z odmianą takich form rzeczownikowych, jakie Pani podaje, można skorzystać ze Słowników języka polskiego, również w wersji online (np. https://sjp.pwn.pl, https://www.wsjp.pl). W artykułach hasłowych są podawane końcówki fleksyjne odpowiednich przypadków.

Poradnia

22.03.2019

Odmiana nazwisk: Kaźmierkiewicz i Detmer

Przy wypisywaniu dyplomu dla zasłużonej rodziny nastąpiła wymiana zdań dotycząca odmiany nazwiska, pojawiły się dwie wersje:
1. dyplom dla rodziny Kaźmierkiewiczów
2. dyplom dla rodziny Kaźmierkiewicz.
Po wymianie zdań wybraliśmy wersję 1. (byłem jej zwolennikiem), gdyż to nazwisko odmienia się jak rzeczownik rodzaju męskiego (osobowy). Słusznie? Która wersja jest poprawna? Proszę o pomoc.
Czy użytkownik nazwiska może wymagać pisowni nieodmiennej, gdy, gdy nazwisko jest odmienne?
Rozumiem, że nazwisko Detmer podlega tym samym zasadom, a więc: zapraszam K.D. Detmerów, idę z K.D. Detmarami, o Detmerach, itd.?

Istotnie, nazwisko Kaźmierkiewicz jest odmienne, wzorem jest odmiana rzeczowników męskich w liczbie pojedynczej i mnogiej (np. rzeczownika piekarz). Zgodnie z tą zasadą poprawna jest forma: rodzina Kaźmierkiewiczów. Odmienność nazwisk nie podlega "negocjacjom", nieodmienność nie mieści się w normie wzorcowej. Dopuszcza się jedynie odstępstwa (nieodmienność) w tekstach urzędowych, ale takie nacechowane stylistyczne użycia (czyli kancelaryzmy) nie są zalecane w komunikacji ogólnej.
Pana przypuszczenie (przekonanie) na temat odmiany nazwiska Detmer jest słuszne - nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniają się według przytaczanego przez Pana wzoru.

Poradnia

04.03.2019

Sporządzono oleat czy...?

Witam serdecznie, czy mogę prosić o pomoc dotyczącą odmiany jednego ze słów. W jaki sposób odmienić słowo "oleat", w zdaniu: Na podstawie badań terenowych sporządzono oleat/oleatę/oleata?
Słowo to jest rodzaju męskiego. Analogia do wyrazu "brat" wskazywałaby na "oleata" jako poprawną formę odmiany, natomiast intuicyjnie właściwą formą wydaje się "oleatę"...

Poprawna jest pierwsza wersja przedstawiona w przytoczonym przez Panią zdaniu, czyli "Na podstawie badań terenowych sporządzono oleat". "Oleat" jest faktycznie rzeczownikiem rodzaju męskiego, ale odmienia się nieco inaczej niż "brat", ponieważ jest rzeczownikiem nieżywotnym, na co wskazuje znaczenie: 'przezroczysty, natłuszczony papier z wykresem części jakiegoś rysunku, zawierający pewne szczegóły, odczytywany po przyłożeniu go do właściwego rysunku, mapy itp.'.
Jako męski rzeczownik nieżywotny "oleat" ma biernik równy mianownikowi (sporządzono kogo? co? oleat), natomiast "brat" jest rzeczownikiem żywotnym i ma biernik równy dopełniaczowi (widzę kogo? co? brata).

Poradnia

27.02.2019

Jak odmienić nazwisko Szmelter, a jak Saruysz-Wolski?

1. Witam, proszę o pomoc w odmianie nazwiska Szmelter: witam pana Szmeltera czy Szmeltra?

2. Dzień dobry, mam pilne pytanie dotyczące odmiany pierwszego członu nazwiska Saryusz-Wolski. Według mojej wiedzy oba człony powinny być odmieniane (na stronach dot. herbów znalazłam informację, że nie jest to herb, lecz przydomek). Jednak sam właściciel tego nazwiska poprosił na Twitterze, by pierwszego członu "Saryusz" nie odmieniać. Jak należałoby się odnieść do takiej sytuacji?

1. Zgodnie z regułami odmiany nazwisk, Szmelter jako nazwisko słabo przyswojone w języku polskim (obcego pochodzenia), a ponadto mające określoną budowę (zakończone na -er), powinno przyjąć formę Szmeltera. Nazwiska na -er odmieniają się częściej z zachowaniem końcowego -e- (Kromer - Kromera) albo rzadziej z opuszczeniem -e- (np. Szuster - Szustra). Może się jednak zdarzyć, że zwyczajowo jest odmieniane w formie Szmeltra (zależy to m.in. od regionu, w którym mieszkają osoby o tym nazwisku; ponadto ważna jest również rodzinna tradycja odmiany nazwiska).
2. Wskazała Pani w swoim pytaniu czynniki, które bierzemy pod uwagę, rozstrzygając wątpliwości przy odmianie nazwisk dwuczłonowych męskich. Faktycznie, odmiana tego typu nazwisk wymaga sprawdzenia pierwszego członu - jeśli jest to nazwa herbowa lub zawołanie bojowe, a przy tym nie kończy się na -a, wówczas nie podlega odmianie (np. Korab-Brzozowskiego, ale: Nowiny-Konopki). Takie są zasady odmiany nazwisk dwuczłonowych. Kluczowa jest zatem kwestia ustalenia statusu nazwy Saryusz. Podaje Pani, że jest to przydomek, zatem obydwa człony nazwiska trzeba odmieniać.
W sytuacji braku pewności co do pochodzenia pierwszego członu nazwiska (nazwa herbu, zawołanie bojowe cy też inne) wydawnictwa poprawnościowe zalecają traktowanie jej jako odmiennej.

Poradnia

05.02.2019

Masłońskie Natalin. Jadę do ...?

Szanowna Poradnio, proszę o pomoc w odmianie nazwy miejscowości Masłońskie-Natalin.

Nazwa miejscowości Masłońskie Natalin (Masłońskie-Natalin), położonej niedaleko Częstochowy, jest złożona z dwóch części i ma postać zestawienia. W wypadku tego rodzaju nazw zaleca się odmienianie jej obydwu członów. Przy ustalaniu form odmiany warto wziąć pod uwagę nie tylko normę językową, ale również uzus, czyli zastany na danym terenie zwyczaj odmiany nazwy miejscowej. Analiza uzusu przeprowadzona przez nas na podstawie miejscowych tekstów urzędowych wskazuje, że nazwa Masłońskie przyjmuje częściej postać liczby pojedynczej, rzadko liczby mnogiej. Widoczna jest także tendencja do nieodmieniania członu drugiego - Natalin, co zapewne wynika z tendencji do ekonomizacji.
Odmiana zgodna z normą językową ma postać: mianownik=biernik Masłońskie Natalin; dopełniacz Masłońskiego Natalina; celownik Masłońskiemu Natalinowi; narzędnik Masłońskim Natalinem; miejscownik Masłońskim Natalinie.

Poradnia

29.01.2019

Odmieniamy nazwiska: Oleksy, Fudali i Barłóg!

Szanowni Państwo, jak odmieniają się nazwiska Fudali i Oleksy w liczbie pojedynczej i mnogiej?
Która forma nazwiska Barłóg jest poprawna: według Barłoga czy według Barłóga?

Nazwiska zakończone w mianowniku liczby pojedynczej końcówką -i, -y (Oleksy, Fudali) mają przymiotnikowy model odmiany, czyli przyjmują w poszczególnych przypadkach odpowiednie końcówki przymiotnika. Podane w Pana pytaniu nazwiska odmieniają się więc następująco:
w liczbie pojedynczej - (mianownik) Fudali, Oleksy,
(dopełniacz) Fudalego, Oleksego
(celownik) Fudalemu, Oleksemu
itd.
w liczbie mnogiej - (mianownik) Fudalowie, Oleksowie
(dopełniacz) Fudalich, Oleksych
(celownik) Fudalim, Oleksym
itd.
Warto zwrócić uwagę, że w mianowniku liczby mnogiej nazwiska mają rzeczownikową końcówkę -owie.
Z kolei nazwisko Barłóg odmienia się jak rzeczownik i zgodnie z normą językową ma w dopełniaczu liczby pojedynczej formę Barłoga ("według Barłoga"). Wymiana "ó" na "o" zachodzi w nazwisku w taki sam sposób jak w rzeczownikach pospolitych, np. wóz - wozu. Mimo tego może się zdarzyć, że osoba nosząca to nazwisko używa w dopełniaczu formy Barłóga i w odmianie nazwiska zachowuje "ó".

Poradnia