Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Składnia

09.04.2021

Rzeczownik od czasownika ociągać się

Dzień dobry.
Szanowne Panie, która forma jest poprawna: Z ociąganiem postąpił do przodu, czy też: Z ociąganiem się postąpił do przodu?
Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam.

Słowniki języka polskiego notują formę „ociągać się” w znaczeniu `zwlekać z czymś lub robić coś niechętnie, wahając się` (www.sjp.pwn.pl), `robić coś wolno, nieśpiesznie` (www.wsjp.pl). To znaczenie występuje w podanym zdaniu, a zatem za poprawne należałoby uznać zdanie drugie. Nie jest ono jednak zbyt udane stylistycznie. Zamiast rzeczownika odczasownikowego (ociąganie się) można użyć imiesłowu: Ociągając się, postąpił do przodu.

Poradnia

08.04.2021

Partykuła by

Dzień dobry,
Która wypowiedź jest poprawna i dlaczego?
1. Czy Twój pies wróciłby sam, gdybyś zostawiła go w lesie?
2. Czy Twój pies by wrócił sam, gdybyś zostawiła go w lesie?
Wyrazy szacunku

Obydwie wypowiedzi są poprawne, obydwie mają formę trybu przypuszczającego użytego w tej samej osobie gramatycznej (2. os. lp.). Różnica polega na innym szyku partykuły "by" (wróciłby, by wrócił). Partykuła ta jest ruchomą cząstką fleksyjną, która może łączyć się ściśle z czasownikiem albo wystąpić przed nim jako samodzielny wyraz.

Poradnia

07.04.2021

Obaj i obydwaj

Dzień dobry,
zwracam się z prośbą o wyjaśnienie pewnej kwestii językowej. Chodzi mianowicie o zwrot "obaj/obydwaj mężczyźni". Wszakże wiadomo, że "obaj" bądź "obydwaj" to wyrazy, które odnoszą się właśnie do kogoś płci męskiej.
Według mnie zwrot jest poprawny, ponieważ do słowa "obaj" zamiast słowa "mężczyźni" możemy dodać słowo "chłopcy" - aby wskazać, że chodzi o kogoś płci męskiej, jednak dużo młodszego.
Czy wobec tego zwroty takie jak: "obaj mężczyźni poszli", "obydwaj starsi mężczyźni poszli" bądź "obaj chłopcy przyszli", są poprawne?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem

Rzeczywiście, liczebniki obaj I obydwaj łączone są z rzeczownikami męskoosobowymi. Zatem poprawne są wszystkie te połączenia, w których z tymi liczebnikami używane są rzeczowniki typu: mężczyźni, lekarze, kolejarze, policjanci, chłopi, sklepikarze, motocykliści itp.

Poradnia

11.03.2021

Konstrukcja to znaczy a interpunkcja

Dzień dobry,
mam dylemat jak zapisywać wyrażenie ,,to znaczy''' na przykład kiedy występuje ono na początku zdania i nie jest żadnym wyjaśnieniem, ale nawiązuje do zdania poprzedzającego. Ludzie często używają takiego wyrażenia, żeby coś dopowiedzieć do wcześniejszej wypowiedzi. Chodzi mi o przecinek po tym wyrażeniu, czyli np.:
Ludzie kupują na obiad częściej ryż niż ziemniaki.
To znaczy(,) często jest tak, że kupujemy na obiad ziemniaki, ale ryż o wiele częściej.
Bardzo byłabym wdzięczna za pomoc.
Pozdrawiam serdecznie

Podany przez Panią przykład użycia konstrukcji „to znaczy” jako wyrażenia nawiązującego do zdania poprzedzającego i dopowiedzenia nie jest użyciem typowym (normatywnym). Dodać trzeba, że zależności łączące zdania nie są jasne. W związku z tym trudno nam jednoznacznie rozstrzygać o interpunkcji. Wydaje się jednak, że nie ma potrzeby wstawiania przecinka po „to znaczy”, bo w podanym przykładzie raczej należałoby traktować to połączenie jako składnik całości „to znaczy często jest tak”.
Konstrukcja „to znaczy” wprowadza najczęściej wnioskowanie, omówienie, objaśnienie wcześniej podanej treści. Dodajmy, że zasady pisowni i interpunkcji ustalają interpunkcję „to znaczy” tylko w funkcji wyrażenia wprowadzającego wyjaśnienie. Podajemy poniżej tę zasadę interpunkcyjną:
[385] 90.J.1. Przecinek w wyrażeniach wprowadzających wyjaśnienia i wyliczenia
Z obu stron należy oddzielać przecinkami wyrażenia wprowadzające wyjaśnienia i wyliczenia, które rozpoczynają się najczęściej od czyli, to jest, to znaczy. Jeśli takie wyrażenia znajdują się na końcu zdania, drugi przecinek zastępujemy kropką lub równoważnym jej znakiem interpunkcyjnym, np. Znam go od dawna, to znaczy od dwudziestu lat, i ogromnie go cenię. Odwiedzę kraje południowej Europy, to jest Włochy, Albanię i Grecję.

Poradnia

10.03.2021

Przyimek ze czy z?

Dzień dobry!
Czy zdanie "Ze ich związku narodził się syn" jest poprawny?
Przyimka "ze" używa się wtedy, gdy kolejne słowo zaczyna się na spółgłoski. Oczywiście słowo "ich" nie zaczyna się od spółgłoski.
Mam jednak wątpliwości, bo słowo "ze" odnosi się przede wszystkim do słowa "związku". Przecież zdanie "Ze związku ich narodził
się syn" byłoby poprawne, a jedyna zmiana to przestawienie szyku.
Z poważaniem

Należy zastosować regułę, o której Pani pisze: przyimka "ze" używa się wtedy, gdy kolejny wyraz zaczyna się od spółgłoski. Poprawna postać zdania jest następująca: Z ich związku narodził się syn.

Poradnia

01.03.2021

Aspekt czasownika wychodzić (buty) a dopełnienie

Dzień dobry,
Miałabym takie pytanie: czy aspekt czasownika może się zmieniać przez jego komplementację w inny sposób niż w dopełnieniu bliższym? Na przykład jak w sytuacji: Wychodzić z kina (niedokonany) oraz wychodzić buty (dokonany).
Serdecznie pozdrawiam

Pytanie nie jest jasno sformułowane, ale postaramy się na nie odpowiedzieć. O strukturze zdania decyduje czasownik - jego semantyka i wiążące się z nią właściwości składniowe. A zatem punktem wyjścia jest znaczenie czasownika, to, czy jest on przechodni - nieprzechodni, bo te cechy mają wpływ na pojawienie się w zdaniu dopełnienia dalszego, bliższego lub innych określeń czasownika. Trzeba też dodać, że czasownik tworzy w zdaniu związek główny, a w związkach pobocznych jest z reguły składnikiem nadrzędnym, określanym. Sytuacja, gdy składnik podrzędny - np. dopełnienie - wpływałaby na cechy czasownika nie jest więc z punktu widzenia składni możliwa.
Uwagi te można zobrazować przykładami. I tak np. w parze aspektowej myć (niedokonany) i umyć (dokonany) zestaw określeń jest podobny: myć/ umyć głowę, samochód (to jest związek z dopełnieniem bliższym); myć/ umyć wczoraj, szybko (to jest związek z okolicznikiem). Obecność dopełnienia nie zależy więc od aspektu, czy inaczej - jak wynikałoby z Pani pytania - dopełnienie nie wpływa na aspekt czasownika. Pisałyśmy wyżej, że jest odwrotnie - cechy czasownika wpływają na strukturę składniową zdania, na postać części mowy, które się z nim wiążą. Gdyby szukać zależności między czasownikiem i dopełnieniem, to należałoby wskazywać, że wiąże się ona z tym, czy czasownik jest przechodni czy nieprzechodni - z pierwszym łączyć się będzie dopełnienie bliższe, z drugim dopełnienie dalsze.
Podane przez Panią przykłady, co też warto podkreślić, pokazują różne znaczenia czasownika „wychodzić” - jedno z najczęstszych: wychodzić, czyli opuszczać miejsce (czasownik nieprzechodni i niedokonany) oraz sfrazeologizowane (dziś rzadsze): wychodzić coś, czyli ‘zniszczyć coś w wyniku użytkowania’ (czasownik przechodni i dokonany). Czasownik w drugim znaczeniu jest przechodni i uzupełniany jest dopełnieniem bliższym typu: buty, ubranie itp. O jego aspekcie dokonanym nie decyduje dopełnienie, lecz znaczenie, sposób ujmowania czynności jako zakończonej.

Poradnia

25.02.2021

Szczepionka przeciw czy na co?

Dzień dobry,
czy któraś z powyższych form jest nieprawidłowa? Czy też można ich używać zamiennie, niezależnie od tego, czy chcemy powiedzieć o szczepionce przeciw/przeciwko/ na chorobie(-ę) (np. COVID-19), czy też wirusowi(-a) (np. koronawirusa)?
Z wyrazami szacunku

Wielki słownik języka polskiego (dostępny także online: www.wsjp.pl) podaje jako poprawne wszystkie wymieniane przez Pana konstrukcje: szczepionka przeciw/ przeciwko czemu? (grypie, wściekliźnie, koronawirusowi) i szczepionka na co? (grypę, wściekliznę, koronowirus). Trzeba jednak dodać, że pierwsza konstrukcja - szczepionka przeciw/ przeciwko czemu - jest staranniejsza.

Poradnia