Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Słownictwo

14.12.2019

O Watykance i żywczance

1) Dzień dobry, moje pytanie dotyczy pisowni wyrazu oznaczającego mieszkankę Watykanu. Watykan to miasto - państwo, więc czy możliwa jest pisownia Watykanka oraz watykanka, czy też tylko Watykanka ( mieszkanka państwa)?
2) Dzień dobry, chciałem zapytać o to, jak poprawnie nazwać mieszkankę Żywca. Spodziewam się, że jest to Żywiecczanka, ale nie jestem pewny.
Z góry dziękuję za odpowiedź.

1) Watykan to miasto-państwo i z definicji nie można jednoznacznie określić, którą część należałoby wziąć pod uwagę przy zapisywaniu nazwy mieszkanki (miasto czy państwo). Możemy się w pewnym stopniu posiłkować uzusem (zwyczajem) - wydaje się, że Watykan częściej odbieramy jako państwo, częściej też forma żeńska występuje zapisana wielką literą (Watykanka). Taki też zapis znajdziemy w słowniku języka polskiego w wersji online: Watykanka 'obywatelka Watykanu' (https://sjp.pwn.pl/slowniki/Watykanka.html).
2) Na określenie mieszkanki Żywca funkcjonuje inna nazwa, niż Pan proponuje. Mieszkanka Żywca to żywczanka, a mieszkaniec - żywczanin (nazwy mieszkańców miast zapisujemy małą litera). Poprawne formy mieszkańców tej miejscowości (wraz z odmianą) podaje m.in. Słownik gramatyczny języka polskiego (http://sgjp.pl/leksemy/#1176624/żywczanka).
Przyrostek -ec występujący w nazwie Żywiec pomijamy przy tworzeniu nazwy mieszkańców, podobnie jak np. w nazwie ostrowczanka od nazwy miejscowej Ostrowiec.
Dodajmy też, że mimo istnienia typowych przyrostków, które służą do tworzenia nazw mieszkańców, możliwe są również przyrostki o nieregularnym charakterze. Taka nieregularność wynika z pochodzenia nazw, a także zwyczaju używania określonych form nazw mieszkańców (uzusu językowego).

Poradnia

12.12.2019

Fotokopia, fotoksiążka, fotoprodukt

Szanowni Państwo! Czy mógłbym poprosić o wskazanie poprawnej pisowni określenia produktów fotograficznych jednym słowem, czyli czy mogę napisać fotoprodukt, foto produkt czy foto-produkt. Podobnie z połączeniem z książką, obrazem etc., czyli fotoksiążka, foto książka czy foto-książka? Z góry dziękuję za odpowiedź.

Cząstka foto- tworzy wyrazy złożone wskazujące na ich związek znaczeniowy z fotografią (lub ze światłem). Zgodnie z zasadami pisowni rzeczowniki złożone zapisujemy łącznie, dotyczy to także tych wyrazów, w których jako pierwszy człon występuje foto-.
Tak więc poprawne będą zapisy: fotoprodukt, fotoksiążka itp. Podobnie jest zapisywana utrwalona już w języku fotokopia.

Poradnia

30.11.2019

Forma męska zawodu hostessa. Jak odmieniamy wyraz host?

Witam, nigdzie nie mogę znaleźć takiej informacji - jaka jest liczba mnoga do określenia płci żeńskiej i męskiej hostessy i hosta - hości czy hostowie? Dziękuję.

Wątpliwość w pytaniu dotyczy rodzaju gramatycznego, a nie płci.
Odmiana rzeczownika rodzaju żeńskiego nie powinna sprawiać kłopotu. "Hostessa" odmienia się tak, jak inne rzeczowniki twardotematowe tego rodzaju (żona, woda itp.). W mianowniku liczby mnogiej przyjmuje końcówkę -y: "hostessy". Informacje na temat omawianego rzeczownika można znaleźć w słowniku języka polskiego online, link poniżej:
https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=75280&ind=0&w_szukaj=hostessa
Natomiast rzeczownik rodzaju męskiego "host" ('osoba, która na targach przedstawia, zachwala usługi, produkt') w podanym przez Panią znaczeniu występuje zdecydowanie rzadziej, jest też słabo przyswojony w języku polskim. Dlatego forma mianownika liczby mnogiej może sprawiać problemy. Z dwóch możliwych końcówek mianownika liczby mnogiej rzeczowników osobowych (-i, -owie) należałoby wybrać końcówkę -owie ("hostowie"), która jest bardziej wyrazista i ułatwia odczytanie osobowego znaczenia tego rzeczownika.
Warto dodać, że rzeczownik "host" zdecydowanie częściej jest używany w innym znaczeniu, jako 'komputer podłączony do Internetu, oferujący usługi wielu użytkownikom' (sjp.pwn.pl/sjp/host;2560837).

Poradnia

03.11.2019

Czy biuro pracuje, czy biuro jest czynne...?

Czy skrót myślowy: "biuro pracuje w godzinach... " jest poprawny?

Słowniki języka polskiego notują przynajmniej dwa znaczenia rzeczownika biuro.
Jedno z nich odnosi się do obiektu - 'instytucja lub jej część, do której zadań należy wydawanie i gromadzenie dokumentów, prowadzenie korespondencji, załatwianie interesantów itp.; też: lokal tej instytucji' , 'placówka reprezentująca jakąś osobę, instytucję lub firmę, której pracownicy zajmują się sprawami dotyczącymi przychodzących do niej osób'.
Drugie znaczenie obejmuje osoby - `zespół urzędników pracujących w jakiejś instytucji; ludzie, którzy pracują w biurze`(https://sjp.pwn.pl/szukaj/biuro.html; https://sjp.pl/biuro; https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=21800&id_znaczenia=2284212&l=3&ind=0 ).
W związku z tym zapis "biuro pracuje w godzinach..." jest uzasadniony w odniesieniu do osób pracujących w biurze, co potwierdza również użycie czasownika pracuje (odnoszącego się tutaj do wykonawcy osobowego). Możliwe jest też użycie sformułowania "biuro jest czynne...", w którym biuro występuje ze znaczeniem 'placówka, instytucja'.

Poradnia

06.10.2019

Czy istnieje słowo efektuacja? O leksyce specjalistycznej

Dzień dobry, chciałabym poprosić o poradę dotyczącą słowa: "efektuacja", a właściwie pochodzącej od niego "efektuacyjności" - czy w ogóle istnieje takie słowo i czy możliwe jest zastosowanie go w takiej formie w tytule: "Efektuacyjność modelu mentalnego przedsiębiorczości". Tytuł ten miałby rozpoczynać rozważania nad tym czy badany model posiada więcej cech związanych z efektuacyjnym czy przyczynowym modelem przedsiębiorczości. Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź.

Podanych przez Panią wyrazów "efektuacja", "efektuacyjność" nie notują słowniki języka polskiego. Słowniki ogólne zawierają słownictwo ogólnoodmianowe, zdarza się, że także specjalistyczne - i wówczas odpowiednie kwalifikatory precyzują zakres użycia, np. tech. (techniczny), biol. itp.
Kontekst użycia wyrazów efektuacja, efektuacyjność, który Pani przytacza (jak również inne użycia, jakie można znaleźć choćby w zasobach internetowych), każe widzieć w nich część terminologii związanej m.in. z marketingiem, zarządzaniem, psychologią społeczną. Tego rodzaju leksyka specjalistyczna dla określonej dziedziny nauki bądź działalności człowieka wymaga stosowania zgodnie z przyjętym w tej dziedzinie znaczeniem. A zatem możliwość użycia interesujących Panią wyrazów w tekście, ich znaczenie, łączliwość wyznacza literatura specjalistyczna ze wspomnianego zakresu. Trzeba też pamiętać o precyzji znaczeniowej, jaka obowiązuje wtedy, gdy stosujemy terminy w tekście, który ma mieć obieg naukowy.
Podsumowując, niespecjalista raczej nie oczekuje na co dzień wiedzy na temat efektuacyjnych modeli przedsiębiorczości, różnic między efektuacyjnym a przyczynowym podejmowaniem decyzji itp. Specjalista będzie natomiast oceniał poprawność użycia tych wyrazów i ich połączeń w konkretnym tekście na tle ustaleń dziedziny wiedzy, do jakiej przynależą. Zalecamy zatem sprawdzenie użyć tego terminu (terminów) i jego zasadność w odpowiedniej, specjalistycznej literaturze naukowej, ponieważ w niej jest wykorzystywany.

Poradnia

08.07.2019

Wypowiada wyrazy czy słowa?

Witam, uprzejmie proszę o odpowiedź, które zdanie jest poprawne: uczeń wypowiada się pojedynczymi wyrazami czy raczej uczeń wypowiada się pojedynczymi słowami. Dziękuję za poradę.

Podane przez Panią zdania nie budzą wątpliwości w tym zakresie, o jaki prawdopodobnie Pani pyta. Formy "słowo" i "wyraz" mają takie samo znaczenie podstawowe, na co wskazują definicje słownikowe. Definicje zwracają również uwagę na synonimiczność obydwu form, o ile oznaczają one jednostkę języka. Podobnie rzecz ujmuje Encyklopedia językoznawstwa ogólnego (pod red. Kazimierza Polańskiego), która uznaje "słowo" za synonim "wyrazu". W związku z tym w określonych kontekstach mogą być używane zamiennie, między innymi w tych zdaniach, które Pani przytacza.
Warto zaznaczyć, że użycie odpowiedniej formy zależy również od kontekstu, w którym występuje. "Wyraz" jest częściej używany w wypowiedziach (tekstach) specjalistycznych, w których pełni funkcję terminu mającego określone znaczenie nadane w danej dziedzinie. Wobec tego w tekstach językoznawczych i pedagogicznych używa się połączeń w rodzaju: uczeń wypowiada się pojedynczymi wyrazami, budowa wyrazu, końcówki fleksyjne wyrazu. Z kolei forma "słowo" występuje często w kontekstach wskazujących na ustne porozumiewanie się, mówienie (np. wypowiadać słowa, wymawiać słowa, skandować słowa). Jak widać, obydwa te zdania sa poprawne.

Poradnia

28.06.2019

Poprawność wyrażenia "dzień dzisiejszy"

Dzień dobry, zwracam się z uprzejmą prośbą o informację w sprawie poprawności wyrażenia "w dniu dzisiejszym" oraz "dzień dzisiejszy". Dziękuję. Pozdrawiam

Wyrażenia "dzień dzisiejszy", w "dniu dzisiejszym" funkcjonują głównie w tekstach urzędowych, oficjalnych. W tego typu tekstach często używa się konstrukcji analitycznych, które mają charakter precyzujący ("dzień dzisiejszy", "dzień wczorajszy"). Trzeba jednak podkreślić, że wyrażenia "dzień dzisiejszy", w "dniu dzisiejszym" cechuje nadmiarowość znaczeniowa (wyraz "dzień" powtarza treść przymiotnika "dzisiejszy") i można je w związku z tym uznać za pleonazmy. Poza tekstami urzędowymi i oficjalnymi, w których już się utrwaliły, lepiej jest używać neutralnego stylistycznie określenia "dzisiaj".

Poradnia