Poradnia

Pytania i odpowiedzi

kategoria: Słownictwo

14.02.2020

Reprezentacyjny a reprezentatywny - różnica znaczeniowa

Dzień dobry, moja wątpliwość dotyczy słów "reprezentacyjny" oraz "reprezentatywny". Zapoznałem się z wyjaśnieniami na kilku stronach internetowych, jednak żadna informacja nie dała mi 100% pewności co do zastosowania tych wyrazów i nadal istnieje niejasność, która jest powodem "sporu" w miejscu pracy :)
Otóż w przypadku, gdy w firmie obowiązuje służbowy uniform, którego nieodłącznym elementem jest plakietka imienna to osoba bez plakietki:
- nie jest reprezentacyjna (ponieważ nieprawidłowo reprezentuje firmę na zewnątrz)
- nie jest reprezentatywna (ponieważ nie posiada pełni cech wyglądowych pracowników danej firmy)?
Będę niezmiernie wdzięczny za pomoc!

Wydaje się, że objaśnienia zawarte w słownikach są dość precyzyjne i pomocne w ustaleniu znaczenia wyrazów i różnicy między nimi. Spójrzmy chociażby do Wielkiego słownika języka polskiego online: wsjp.pl.
Reprezentacyjny to 'taki, który swoim wyglądem sprawia lub ma sprawiać bardzo dobre wrażenie' (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=29124&id_znaczenia=5169352&l=22&ind=0).
Reprezentatywny to 'mający cechy charakterystyczne dla jakiejś zbiorowości i przez to dający o niej ogólne pojęcie' (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=29125&id_znaczenia=3872569&l=22&ind=0). Różnica znaczeniowa jest więc zasadnicza.
Jeśli wziąć pod uwagę podany w pytaniu przykład, to osobę noszącą uniform z plakietką, zgodnie ze standardem ustalonym w firmie, trzeba uznać za reprezentatywną, czyli mającą cechy oczekiwane, typowe, charakterystyczne dla danej zbiorowości. Brak plakietki powoduje, że osoba jest niereprezentatywna dla danej społeczności (firmy).
Na znaczenie słowa reprezentacyjny składają się inne elementy semantyczne. Osoba może mieć uniform, plakietkę, lecz nie robi dobrego wrażenia (niewłaściwa mowa ciała, niestaranny wygląd itd.), jest tym samym niereprezentacyjna. Co więcej, osoba może nie mieć plakietki przy uniformie i być reprezentacyjna.

Poradnia

06.02.2020

"Rojenia" - archaizm czy neologizm?

Dzień dobry!
Czy słowo "rojenia" uznajemy w języku polskim za archaizm, czy neologizm?
Dziękuję za odpowiedź.

Słowo "rojenie" (używane częściej w mianowniku lmn. jako rojenia) oznacza 'marzenie o czymś, co jest prawie niemożliwe do osiągnięcia; mrzonkę' (wsjp.pl). Utworzone zostało w sposób regularny od czasownika "roić". Przez niektóre słowniki języka polskiego kwalifikowane jest jako książkowe, co oznacza, że słowo jest używane w języku pisanym w celu podniesienia stylistycznych walorów tekstu.
"Rojenie" nie jest archaizmem, choć jego historia sięga XVI w., ani neologizmem. Należy do zasobu słownictwa używanego rzadziej.

Poradnia

20.01.2020

Empatyzować czy empatyzować się?

Dzień dobry,
chciałabym się dowiedzieć, która forma jest poprawna: emaptyzować z kimś czy empatyzować się z kimś?

Słowniki języka polskiego nie notują czasownika „empatyzować”, tym samym nie podają też jego rządu, czyli łączliwości składniowej, w jakiej występuje.
Czasownik ten jest natomiast poświadczony w tekstach specjalistycznych (psychologicznych), również niespecjalistycznych. Znaczeniem nawiązuje do rzeczownika empatia: psych. `zdolność do współodczuwania z inną osobą jej emocji i rozumienia jej stanów psychicznych` (https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=1582&ind=0&w_szukaj=empatia).
Jeśli chodzi o składnię tego czasownika, to utrwala się konstrukcja „empatyzować z kimś”, na co wpływ ma też zapewne analogia do czasownika sympatyzować (sympatyzować z kimś), również odrzeczownikowego, z podobnego pola tematycznego (emocji, stanów psychicznych).

Poradnia

14.01.2020

Limuzyna - czy jest nacechowana emocjonalnie?

Dzień dobry, moje pytanie brzmi: czy wyraz limuzyna jest nacechowany emocjonalnie? (przy wyrazie neutralnym- auto/ samochód).
Dziękuję za pomoc.

Słowniki języka polskiego (online) podają następującą definicję wyrazu limuzyna: 'duży, luksusowy samochód osobowy' (sjp.pwn.pl, wsjp.pl). Z samej definicji nie wynika nacechowanie ekspresywne wyrazu, definicja na to nie wskazuje. Można jedynie mówić o pozytywnych skojarzeniach, jakie wywołuje część znaczenia wiążąca limuzynę z luksusem.
Nacechowanie ekspresywne może się jednak ujawnić w odpowiednim kontekście, w wypowiedzi - na przykład gdy wyrazem limuzyna nazwiemy ironicznie mały lub zaniedbany samochód.
Dodajmy też, że przywołany w pytaniu wyraz auto nie jest neutralny stylistycznie, ma nacechowanie potoczne. Neutralny charakter mają wyrazy samochód i pojazd.

Poradnia

11.01.2020

Czym nawierzchnia różni się od powierzchni?

Dzień dobry, jaka jest różnica między znaczeniem słowa nawierzchnia, a powierzchnia?

Odwołajmy się do słownika. Nawierzchnia to 'górna warstwa jezdni lub innego obiektu przeznaczonego do poruszania się po nim ludzi lub pojazdów'. Z kolei powierzchnia oznacza 'warstwę tworzącą zewnętrzną lub górną część czegoś'.
Różnica między znaczeniami jest wyraźna. Mówiąc prosto, nawierzchnia jest tym rodzajem powierzchni, po której można się poruszać.
Podajemy linki do słownika języka polskiego online (Wielki słownik języka polskiego PAN): https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=5677&ind=0&w_szukaj=nawierzchnia oraz https://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=937&id_znaczenia=5064731&l=21&ind=0

Poradnia

11.01.2020

Dusze konające czy dusze konających?

Które wyrażenie jest poprawne: „dusze konających”, czy „dusze konające”?

Z punktu widzenia poprawności gramatycznej (fleksyjnej) obie formy można uznać za poprawne. Niemniej o użyciu odpowiedniej formy fleksyjnej decyduje znaczenie słowa "dusza". Jeśli duszę rozumiemy zgodnie z religią, to w definicji tego słowa zawiera się znaczenie nieśmiertelności. "Dusza" to 'w wielu religiach niematerialna i nieśmiertelna część człowieka, która ożywia ciało, a w chwili śmierci je opuszcza' (wsjp.pl). Dla uzupełnienia dodamy, że "konający" to "znajdujący się w stanie poprzedzającym śmierć' (wsjp.pl). Przy uwzględnieniu tego znaczenia duszy poprawne jest wyrażenie pierwsze - "dusze konających", jako że same dusze nie konają. W innym znaczeniu dusza może być ujmowana jako np. 'całość cech psychicznych, uczuciowych i intelektualnych człowieka składających się na jego osobowość' (sjp.pwn.pl). Odpowiednio do tego można użyć połączenia "dusze konające".

Poradnia

18.12.2019

Kobieta podchorąży - jakiej formy używać?

Szanowni Państwo,
jak wygląda odmiana rzeczownika "podchorąży" - kobiety w liczbie mnogiej? Czy wygląda tak samo jak dla podchorążego - mężczyzny?

Nazwy stopni wojskowych mają formę rodzaju męskiego. Ich dwurodzajowość zaznacza się przez dodanie odpowiednich określeń wskazujących na płeć. Na przykład przymiotniki, czasowniki używane są w formie odpowiedniego rodzaju (pani podchorąży, nowej podchorąży, zdolna podchorąży ukończyła szkolenie itp.). Wielki słownik języka polskiego PAN (wsjp.pl) podaje informację normatywną, zgodnie z którą forma żeńska podchorąży (mianownikowa) może być używana w innych kontekstach wyrazowych (przypadkach), np. "spotkanie z nową podchorąży, Anną Kowalską" (w funkcji narzędnika). Można zachować również odmianę męską - "spotkanie z nowym podchorążym, Alicją Kowalską".
Wzór odmiany rzeczownika podchorąży jest męski - zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w mnogiej. W liczbie mnogiej przedstawia się następująco:
M. podchorążowie, D. podchorążych, C. podchorążym, B. podchorążych, N. podchorążymi, Ms. podchorążych.

Poradnia