Szanowni Państwo,
zwracam się z prośbą o opinię o bardzo często używanym w ostatnich tygodniach słowie "wyszczepić" w odniesieniu do szczepienia ludzi, zamiast "szczepić" lub "zaszczepić".
Być może przez przedrostek wy-, słowo to kojarzy mi się raczej ze zwierzętami niż z ludźmi. Ten przedrostek zazwyczaj odnosi się do pozbycia się czegoś lub kogoś (jak wyrzucić, wyjść, wydać, wyrwać, wyplenić itd.), a nie z przyjęciem szczepionki. Nie znalazłam słowo "wyszczepić" w słowniku, dlatego będę bardzo wdzięczna za opinię czy Państwa zdaniem można (i warto) używać tego słowa? Czy nie jest to tylko - nie do końca poprawny językowo - sposób na dodanie powagi do mowy urzędników?
Z poważaniem
Słowo wyszczepić może budzić negatywne skojarzenia z uwagi na kontekst, w którym się pojawiło. Pod względem słowotwórczym czasownik wyszczepić jest utworzony poprawnie. Przedrostek wy- wprowadza dwa znaczenia: 1. oznacza wielość akcji - wiele czynności wykonywanych na wielu obiektach (zwierzętach, osobach), np. wytruć, wyłapać, wydusić itp.; 2. wskazuje na kompletność czynności - objęcie czynnością całej zbiorowości, gruntowne, dokładne jej wykonanie, szeroki zakres, np. wygolić, wytruć, wygasić itp. Wyszczepić, dzięki swojej budowie, uwypukla wielość akcji składającej się na daną czynność oraz zasięg czynności i jej efektywność, całościowy charakter. Jest to słowo dość nowe w języku ogólnym, nienotowane jeszcze w słownikach języka polskiego. Formy wyszczepić/ wyszczepiony były używane wcześniej, tyle że miały wąski, środowiskowy zasięg (występowały w języku medyków). Dopiero stan pandemii spowodował, że wyszczepić zaczęto używać, a w zasadzie nadużywać w tekstach medialnych i innych wypowiedziach publicznych.
Drugi aspekt znaczeniowy omawianego czasownika wiąże się z siatką skojarzeń, która ujawnia się w jego znaczeniu dodatkowym (skojarzeniowym, konotacyjnym). O takim właśnie aspekcie wspomina Pani w pytaniu. Skojarzenia o negatywnym charakterze są tworzone przez szereg czasowników o takiej samej budowie słowotwórczej i tym samym znaczeniu wielości i kompletności czynności, np.: wybić (co do jednej sztuki), wydusić, wymordować, wyrżnąć ('wymordować'), wytępić ('wyniszczyć'), wytruć. Oznaczają one czynności mające na celu zniszczenie i w związku z tym są odbierane negatywnie. Wspomnieć trzeba, że oprócz przytoczonych występują w języku również inne podobne znaczeniowo czasowniki o neutralnym charakterze: wyprzedać, wyciąć, wykupić itd. Niemniej jednak to właśnie czasowniki w rodzaju: wytruć, wydusić, wyłapać, wybić stały się punktem odniesienia dla wyszczepić i to one wpłynęły na łączące się z nim dehumanizujące skojarzenia.
Na tym tle trudno nam ocenić, czy warto używać tego słowa. Trzeba jednak zaznaczyć, że jest zbudowane poprawnie, zgodnie z zasadami słowotwórstwa.
